Για ένα νέο πολιτικό σύστημα

του ΠΑΝΤΕΛΗ ΣΑΒΒΙΔΗ*

Μια νευρικότητα διακρίνεται στο πολιτικό σύστημα καθώς, μετά τις εκλογές, ο θάνατός του και η αντικατάστασή απο μια νέα μορφή του πρέπει να θεωρείται δεδομένος. Το τι θα προκύψει στη συνέχεια και αν αυτό που θα προκύψει θα είναι καλύτερο ή χειρότερο από το προϋπάρχον, αποτελεί ένα ερώτημα, στο οποίο πολλοί απαντούν πως χειρότερα από αυτά που βιώσαμε και μας οδήγησαν στην κρίση, δεν υπάρχουν. Και, όμως, ας είμαστε προσεκτικοί, μπορεί να υπάρξουν.

Το «μετακρισιακό» «ανθρωπολογικό είδος», ας μου επιτραπεί αυτή η αυθαιρεσία, είναι αρκετά διαφορετικό από το προκρισιακό. Πολλά από όσα ο προκρισιακός άνθρωπος ήθελε χρόνο να τα κάνει διαβαίνοντας τον Ρουβίκωνα, ο μετακρισιακός τα θεωρεί δεδομένα. Ένα παράδειγμα μου έκανε εντύπωση και το ανέφερε ο πρώην υπουργός και σημερινός Γενικός Γραμματέας Διαφάνειας Γεώργιος Σούρλας, του οποίου το βιβλίο «για ένα νέο πολιτικό σύστημα», παρουσιάσαμε τη Δευτέρα το βράδυ, 5 Μαϊου στη Θεσσαλονίκη.

Αφού αποδέχτηκε την ανάγκη ανανέωσης του πολιτικού σκηνικού με νέα πρόσωπα, αναρωτήθηκε, αν αυτό αρκεί για μια ποιοτική αναβάθμιση του κοινοβουλίου και της πολιτικής ζωής. Πρόσθεσε, δε, ότι η σημερινή βουλή είναι κατά 80% ανανεωμένη και θεώρησε πως είναι από τις χειρότερες που υπήρξαν. Και δεν έχει άδικο.

Δύο τρόπους μπορούμε να δούμε για την αλλαγή της δημόσιας πολιτικής συμπεριφοράς, κυρίως, των δημοσίων προσώπων. Είτε έναν σοβαρό συνδυασμό παιδείας και θεσμικών αλλαγών, ώστε η παιδεία να βοηθά τόσο στη διαμόρφωση του περιεχομένου των θεσμών όσο και στη διαμόρφωση κλίματος σεβασμού τους, είτε την “αυστηροποίηση” των θεσμών, της λειτουργίας τους και της επιβολής τους.

Το πρώτο θέλει πολιτική βούληση και, κυρίως, χρόνο για να αποδώσει. Το δεύτερο, δεν είναι στη φύση μας. Δεν μας ταιριάζει ως κοινωνίας.

Χωρίς να απολυτοποιούμε τους θεσμούς και το ρόλο τους, τα χρόνια της κρίσης, έχουν αναδείξει ορισμένες σημαντικές, σημαντικότατες θεσμικές αδυναμίες του πολιτικού μας συστήματος οι οποίες πρέπει να βελτιωθούν.

Το θέμα αυτό πραγματεύεται στο βιβλίο του «Για ένα νέο πολιτικό σύστημα» ο κ. Σούρλας. Με βάση, λοιπόν, το βιβλίο του κ. Σούρλα, θα μπορούσαμε να επισημάνουμε τα εξής:

Η χώρα διανύει τον πέμπτο χρόνο μιας βαθιάς κρίσης και οι πολίτες της, βλέποντας το αδιέξοδο άρχισαν να σκέφτονται τι μπορεί να φταίει για το κακό μας χάλι.

Παρά τις κατά καιρούς προσπάθειες εκσυγχρονισμού που έκανε η ελληνική πολιτεία,υπάρχει ένας αναχρονισμός, όχι τόσο στο είδος των θεσμών όσο στον τρόπο λειτουργίαςτους.

Με το βιβλίο του, ο κ. Σούρλας, επιχειρεί να κάνει συγκεκριμένες προτάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της Ελληνικής πολιτείας με την αλλαγή, κυρίως, κάποιων σημαντικών θεσμών. Θα έλεγα, όχι απλώς κάποιων αλλά όλων των σημαντικών θεσμών της ελληνικής πολιτείας.

Πεπειραμένος πολιτικός και ευφυής άνθρωπος καθώς είναι, γνωρίζει καλά πως το πρόβλημα δεν λύνεται, απλώς, με την αλλαγή θεσμών.

Γι αυτό και στο τρίτο- και τελευταίο- μέρος του βιβλίου του, μιλάει για τις προϋποθέσεις αναγέννησης του πολιτικού συστήματος. Δεν αρκούν, δηλαδή, οι θεσμικές αλλαγές αλλά,χρειάζονται και κάποιες ουσιαστικές προϋποθέσεις οι οποίες, κατά τη δική μου άποψη είναι σημαντικότερες.

• Για να καταστεί ένα σύστημα λειτουργικό, λέει ο κ. Σούρλας, βιώσιμο και αποτελεσματικό, πρέπει να υφίσταται ένα κοινωνικό και ηθικό υπόβαθρο. Καλλιέργεια ηθικής συνείδησης, καθήκον, σεβασμός στους νόμους και στους θεσμούς.
• Να λειτουργεί πάνω σε δομές, με σύγχρονες συνταγματικές, νομοθετικές και θεσμικές ρυθμίσεις που να εξασφαλίζουν ότι η εξουσία πηγάζει αποκλειστικά και ουσιαστικά από το λαό και όχι από τα εξωθεσμικά κέντρα.

 Προτείνει τη διαμόρφωση ενός νέου πολιτικού χάρτη με

-νέους ή ανανεωμένους κομματικούς οργανισμούς,

- με κόμματα αρχών, που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της κοινωνίας, της προσδοκίας των πολιτών χωρίς αντιλήψεις ιδιοκτησιακού καθεστώτος των ηγεσιών και όσους τους περιβάλλουν.

 -με πολιτικούς-πρότυπα που ανταποκρίνονται στην αρχή «του άρχειν δια του παραδείγματος», που υποτάσσουν το ατομικό συμφέρον στο συλλογικό, της κοινωνίας και του έθνους και δεν ενδίδουν σε οργανωμένα οικονομικά και άλλα συμφέροντα.

 Για να γίνει μια αναθεώρηση θα πρέπει η σημερινή βουλή να αποφασίσει η επόμενη να είναι αναθεωρητική. Αλλαγές, δηλαδή, θα αργήσουμε να δούμε.

Υπάρχουν, όμως, λέει ο κ. Σούρλας, ορισμένα ζητήματα τα οποία μπορούν να λυθούν χωρίς συνταγματική αναθεώρηση όπως:

• H μείωση του αριθμού των Βουλευτών από 300 σε 200.
• Η κατάργηση της βουλευτικής ασυλίας σε αδικήματα που δεν έχουν   σχέση με την πολιτική δράση.
• Το «πόθεν έσχες» να ελέγχεται από μια Αρχή, χωρίς την συμμετοχή των Βουλευτών.
• Η διαφάνεια των οικονομικών των κομμάτων και των υποψηφίων Βουλευτών
• Η καθιέρωση του πλαισίου λειτουργίας των κομμάτων με νομοθετικές ρυθμίσεις, καταστατικές εγγυήσεις και κώδικες αρχών.
• Για τα Μ.Μ.Ε. (χορήγηση αδειών, εφαρμογή των εκτελεστικών νόμων και έκδοση όσων εκκρεμούν).
• Άμεσα το πρώτο βήμα για το ασυμβίβαστο Υπουργού – Βουλευτή, που μπορεί να γίνει με απόφαση του Πρωθυπουργού 

ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Η ουσία, όμως, κατά τη γνώμη μου βρίσκεται στους θεσμούς. Και το ερώτημα είναι: Αρκεί, ο θεσμικός εκσυγχρονισμός της χώρας;

Νομίζω πως αν πρέπει να αναφέρουμε έναν λόγο παραμονής της χώρας στην ευρωζώνη είναι ο λόγος εκσυγχρονισμού των θεσμών της.

Περισσότερο, ίσως, και από τους οικονομικούς λόγους, η Ελλάδα, επιβάλλεται να βρίσκεται σε ευρωπαϊκή τροχιά, για λόγους θεσμικούς.
Η θεσμική μας υστέρηση είναι τρομερή, ακόμη και σήμερα.
Στη δύση υπάρχει μια απολυτοποίηση των θεσμών. Ο θεσμός λειτουργεί πέρα από τα υποκείμενα και στη δύση έχει αποτέλεσμα. Και έγινε σεβαστός και λειτούργησε ορθολογικά.
Στην καθ ημάς Ανατολή, οι θεσμοί και η λειτουργία τους έχουν έντονο το υποκειμενικό στοιχείο.
Αυτό τους κάνει πιο εύκαμπτους και ελαστικούς, αλλά, όταν η ελαστικότητα ξεπερνά τα όρια, και εδώ τα ξεπερνά, τότε έχουμε το στοιχείο της τυραννίας από το πρόσωπο που τον ασκεί με όλα τα συνεπακόλουθά του.

Κατά μία προσέγγιση το πολιτικό σύστημα στο οποίο το κράτος και φυσικά όλοι οι θεσμοί του λειτουργούν με ακρίβεια και καλά οργανωμένα είναι αντιδημοκρατικό.

Τότε, λένε οι πολιτικοί επιστήμονες, έχουμε περιορισμό της ελευθερίας του ατόμου.

Προφανώς, ένα κράτος που δεν εφαρμόζει τους νόμους που ψηφίζει, ή, τους εφαρμόζει λιγότερο αυστηρά, αφήνει περισσότερα περιθώρια ελευθερίας στον πολίτη. Καλή η φιλελεύθερη προσέγγιση αρκεί, να μην οδηγεί στην τυραννία που μπορούν, έτσι, να επιβάλλουν οι φιλελεύθεροι ισχυροί. Τι θα μπορούσε να εξισορροπήσει ένα χαλαρό πλαίσιο λειτουργίας μιας πολιτείας; Η παιδεία. Το επίπεδό της στη σημερινή Ελλάδα, το αφήνω στην ευχέρειά σας να το αποτιμήσετε.

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ-ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Εκείνο που προτείνεται σήμερα, είναι ότι στο όνομα μιας ιδεοληψίας- ότι, δηλαδή, σωζόμαστε από την καταστροφή- λαμβάνονται μέτρα με τρόπο που εγείρει αμφιβολίες για τη δημοκρατικότητά του.

Αναφέρομαι, για παράδειγμα, στις Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου, τις οποίες σχολιάζει με αρνητικό πρόσημο και ο κ. Σούρλας.

Νομοθετεί, ουσιαστικά, η κυβέρνηση.

Καταργείται η διάκριση των εξουσιών.

Βεβαίως, το Σύνταγμα δίνει αυτήν τη δυνατότητα στην κυβέρνηση, ίσως οι πράξεις της να μην είναι αντισυνταγματικές.

Αλλά, το ζήτημα είναι ότι σε μια δημοκρατική πολιτεία, θα πρέπει να λειτουργεί η διάκριση των εξουσιών.

Ότι η κάθε εξουσία θα πρέπει να επιτελεί το καθήκον της ανεπηρέαστη από τις άλλες δύο και κυρίως από την εκτελεστική.

Και αυτή είναι μια θέση που με σαφήνεια παίρνει ο συγγραφέας στο βιβλίο του.

Διότι, είναι, νομίζω, κοινός τόπος, ότι η εκτελεστική εξουσία έχει κυριαρχήσει επι των άλλων δύο.

ΠΡΟΕΔΡΙΑ

Ο κ. Σούρλας το γνωρίζει καλά αυτό και αναζητά αντίβαρα, όχι μόνο στη διασφάλιση της ανεξάρτητης λειτουργίας των δύο άλλων εξουσιών, της νομοθετικής και της δικαστικής αλλά και μέσα στην εκτελεστική εξουσία.

ΩΡΙΜΑ ΛΑΪΚΑ ΑΙΤΗΜΑΤΑ

Εν πάση περιπτώσει, θεωρώ απολύτως επιβεβλημένη μια αναθεώρηση του Συντάγματος και αλλαγής ορισμένων νομοθετικών ρυθμίσεων για θέματα υψίστης σημασίας, τα οποία επισημαίνει και ο κ. Σούρλας, όπως το ασυμβίβαστο υπουργού και βουλευτή.

Άλλωστε, τα περισσότερα από τα όσα ακούμε τελευταία ως αναγκαιότητα αλλαγής είναιώριμα λαϊκά αιτήματα. Τα πέντε χρόνια της κρίσης, ο κόσμος αναζήτησε, και συζήτησε κατά κόρον, τις αιτίες που την προκάλεσαν.

Μπορούν οι θεσμοί να βοηθήσουν στο ξεπέρασμα της κρίσης;

Πόσο τελικά ένα σύνταγμα μπορεί να επηρεάσει τη ζωή μιας χώρας;

Σύνταγμα και θεσμοί, όταν δεν είναι προϊόντα αυθαίρετης επιβολής ούτε ασκήσεις επι χάρτου κάποιων τεχνοκρατών, αλλά καρπός συναίνεσης των ζωντανών δυνάμεων μιας χώρας ενδέχεται να επηρεάσουν αμεσότερα και βαθύτερα τις τύχες της, αποφαίνεται ένας από τους σημαντικούς έλληνες συνταγματολόγους, ο κ. Νίκος Αλιβιζάτος.

Διότι ευνοώντας το διάλογο στην πολιτική και κοινωνική διαπάλη περιορίζουν τη βία και διευκολύνουν κατ’ αποτέλεσμα τη λήψη δύσκολων αποφάσεων.

Η Προεδρία της Δημοκρατίας, η διάκριση των εξουσιών, το ασυμβίβαστο υπουργού και βουλευτή είναι από τις σημαντικές επισημάνσεις του κ. Σούρλα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο του.

Θα ήθελα, όμως, να θέσω ένα ερώτημα το οποίο δεν ξέρω αν αυτήν τη στιγμή μπορεί να απαντηθεί.

Όλες αυτές οι προτάσεις γίνονται με την προϋπόθεση ότι στη διεθνή πολιτειακή οργάνωση τα κράτη έθνη θα διατηρήσουν σημαντικό βαθμό αυτονομίας. Μήπως, όμως, τα πράγματα εξελιχθούν διαφορετικά και η παγκόσμια διακυβέρνηση αρχίσει να υλοποιείται;

Γιατί δεν μπορώ να θεωρήσω, απλώς, ως προϊόντα φαντασίας ενός πρώην πρωθυπουργού, όσα επιμόνως, σχετικά έλεγε.

Σε μια τέτοια περίπτωση η κλασική έννοια της Δημοκρατίας δεν έχει ισχύ.

Η παγκόσμια διακυβέρνηση δεν θέλει κράτη, δεν θέλει κυβερνήσεις. Χρειάζεται τοπικούς διοικητές, διαχειριστές καλύτερα. Οπότε στην περίπτωση αυτή, ότι θεσμοί και να δημιουργηθούν, θα είναι εικονικοί. Οι αποφάσεις θα λαμβάνονται αλλού.

Έχουν νόημα, τότε, τα κόμματα;

Τα κόμματα άρχισαν να δημιουργούνται όταν οι λαϊκές τάξεις διεκδίκησαν και πήραν το δικαίωμα της ψήφου και εισήλθαν στη βουλή. Μέχρι τότε, στη Βουλή εκπροσωπούντο οι γεωκτήμονες και οι αριστοκράτες. Σε μια τέτοια βουλή, οι βουλευτές σκέφτονταν και από τον ορθόν λόγον τους και την αντιπαράθεσή τους προέκυπταν αποφάσεις. Ο βουλευτής είχε μια ανεξαρτησία στη βουλή.

Όταν, όμως, η πολιτική ζωή άρχισε να συγκροτείται στη βάση των κομμάτων, τα κόμματα επεδίωκαν και εξέφραζαν κοινωνικές ομάδες. Ο βουλευτής άρχισε να χάνει την ανεξαρτησία του. Ήταν μέλος ενός κόμματος και τις αποφάσεις που ελάμβανε το κόμμα, ψήφιζε στη βουλή. Οι αποφάσεις αυτές ελαμβάνοντο αλλού και με διαφορετικό τρόπο. Ο βουλευτής, πειθαρχούσε κομματικά.

Ο κ. Σούρλας στέκεται κριτικά απέναντι στην κομματική πειθαρχία του βουλευτή.Αλλά, το πολιτικό μας σύστημα συγκροτείται στη βάση κομμάτων και δεν ξέρω πόσο ανεξάρτητος μπορεί να είναι.

Τα χειρότερα, όμως, είναι μπροστά:

θα δούμε βουλευτές από διαφορετικά κόμματα να ψηφίζουν νομοσχέδια τα οποία μπορεί να έχουν το εξής κοινό χαρακτηριστικό: να εξυπηρετούν τα συμφέροντα κάποιου ισχυρού οικονομικού παράγοντα.

Δεν είμαι σίγουρος αν η βασική, πλέον, μονάδα οργάνωσης του πολιτικού συστήματος, στο προβλεπτό μέλλον, θα είναι το κόμμα.    

Η παγκόσμια διακυβέρνηση δεν θα είναι δημοκρατική.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι προτάσεις του κ. Σούρλα, είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιου προβληματισμού και της τριβής του με την πολιτική ζωή του τόπου και φιλοδοξούν να συμβάλουν στην κατάρτιση ενός μακρόπνοου σχεδίου αναμόρφωσης και ανασχεδιασμού του πολιτικού τοπίου κατά τρόπον ώστε:

-να αντιμετωπιστούν και να εξαλειφθούν τα αίτια που προκάλεσαν την κρίση, να σπάσουν οι ρίζες που την τροφοδοτούν.

- να λειτουργεί ουσιαστικά η δημοκρατία και η κοινωνική δικαιοσύνη.

-να εκφράζεται ο λαός.

-να μπορέσει να βγει η χώρα από τα τραγικά αδιέξοδα χωρίς κοινωνικές εκρήξεις.

-να δοθεί προοπτική για ένα καλύτερο μέλλον.

Ορισμένες από τις προτάσεις του κ. Σούρλα είναι:

-Εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας από το λαό. Θεωρεί υπερβολικά πρωθυπουργοκεντρικό το σημερινό πολιτικό σύστημα.

-Εκλογές κάθε τέσσερα χρόνια.

-Σταθερό εκλογικό σύστημα.

-Κατάργηση εκλογικών προνομίων για βουλευτές, αρχηγούς κομμάτων και πρώην πρωθυπουργούς

-Χρονικοί περιορισμοί για τα δημόσια αξιώματα, μηδέ του πρωθυπουργού εξαιρουμένου.

-Κατάργηση της βουλευτικής ασυλίας.

-Διακριτός ρόλος νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας. Θεώρησε ότι η εκτελεστική εξουσία υποβαθμίζει τη βουλή.

-Ασυμβίβαστο ιδιοτήτων υπουργού και βουλευτή.

-Αξιοκρατική σύνθεση του Υπουργικού Συμβουλίου.

-Αλλαγή του νόμου περί ευθύνης υπουργών.

-Κατάργηση του ακαταδίωκτου πολιτικών προσώπων.

-Έλεγχος «πόθεν έσχες» με πλήρη διαφάνεια.

-Διαμόρφωση κομμάτων αρχών.

-Ψηφοδέλτια μόνο στα εκλογικά τμήματα.

-Διαφάνεια στα οικονομικά των κομμάτων. Ανεξάρτητη αρχή για τον έλεγχό τους. Η κύρια χρηματοδότησή τους δεν πρέπει να προέρχεται από το κράτος. Υπάρχουν κόμματα- είπε- που διαθέτουν διπλά λογιστικά βιβλία, ή μάλλον που δεν καταγράφουν μεγάλα ποσά, το λεγόμενο μαύρο πολιτικό χρήμα, τα οποία εισρέουν στα ταμεία τους αλλά και στους ενδιάμεσους και στους τελικούς αποδέκτες. Στην Ελλάδα το κόστος χρηματοδότησης ανά εγγεγραμμένο ψηφοφόρο ανέρχεται στα 6,49 ευρώ ενώ στη Γερμανία 2,14 και ο μέσος όρος των χωρών της Ε.Ε. είναι 2,44 ευρώ.

-Μέτρα για τη λειτουργία των ΜΜΕ.

Αποκοπή του ομφάλιου λώρου που συνδέει τον υπουργό τύπου και τα ΜΜΕ.

-Θωράκιση της δικαιοσύνης.

-Δημιουργία Συνταγματικού Δικαστηρίου.

-Επανεξέταση του θεσμού των ανεξάρτητων αρχών.

-Προνόμιο και της μειοψηφίας η σύσταση των εξεταστικών επιτροπών.

-Δημόσια Διοίκηση

-Διαφάνεια,

-Διαπλοκή

-τον τρόπο προμηθειών του Δημοσίου

-την προσπάθεια χειραγώγησης του δημόσιου βίου από ιδιωτικά συμφέροντα.

-Πρότεινε ένα εθνικό σχέδιο δράσης κατά της διαφθοράς.

Τέλος, ο κ. Σούρλας, θεωρεί ως προϋπόθεση για την επιτυχία των μέτρων την παιδεία , την καλλιέργεια ηθικής συνείδησης στους νέους και τον καθορισμό κανόνων δεοντολογίας που προσδιορίζουν τη συμπεριφορά απέναντι στον εαυτό μας αλλά και στα άλλα άτομα και τους θεσμούς.

• «Πρέπει να αντιληφθούν οι πάντες, καταλήγει ο κ. Σούρλας, ότι ήρθε η ώρα για μια ειρηνική επανάσταση, για ανάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας και αξιοπρέπειας και υποδειγματική τιμωρία όσων οδήγησαν την πατρίδα σ αυτήν την αθλιότητα και την ταπείνωση. Ήρθε η ώρα για ένα νέο πολιτικό σύστημα».

Ο τίτλος, και το θέμα, είναι βαρύ για να πει κανείς ότι κατέθεσε άποψη με ένα κείμενο ή ένα βιβλίο. Το ζήτημα είναι ανοικτό προς συζήτηση. Τι θέλουμε να οικοδομήσουμε και πως μπορούμε; Δστυχώς, στο παλιό είδος πολιτικού συστήματος πρέπει να ενταχθούν πολιτικοί σχηματισμοί που εμφανίσθηκαν στο πολιτικό σκηνικό σαν ερυθροί γίγαντες. Γνωρίζετε, όμως, πότε τα άστρα γίνονται ερυθροί γίγαντες; Λίγο πριν πεθάνουν. 

 *ΣΗΜΕΙΩΣΗ: σημεία του κειμένου αυτού αποτέλεσαν την ομιλία του συντάκτη του κατά την παρουσίαση του βιβλίου του κ. Σούρλα στη Θεσσαλονίκη, με τον ίδιο τίτλο, τη Δευτέρα 5 Μαίου 2014.  

Πηγή: Ανιχνεύσεις (μέσω ΙΝΦΟΓΝΩΜΩΝ)