Του Διονυσίου Σολωμού

25 Μαρτίου 1842. Ἀνήμερα τῆς Ἐθνικῆς Ἑορτῆς.

 

"...Εἶναι εἰκοσιένα χρόνια πού σὰν καὶ σήμερα ἡ Ἑλλὰς ἔσπασε τὶς ἁλυσίδες. Ἡ ἡμέρα αὐτὴ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ εἶναι ἡμέρα χαρᾶς καὶ δακρύων. Χαιρόμαστε γιὰ τὸ μέλλον, κλαῖμε γιὰ τὴν σημερινή ὑποδούλωση. Τὶ νὰ πῶ γιὰ τὸ παρόν;

Ἡ διαφθορὰ εἶναι τόσο γενική κι' ἔχει τόσο βαθειὲς ρίζες, ὥστε προξενεῖ κατάπληξη.

Ὅταν οἱ αἴτιοι αὐτῆς τῆς καταστάσεως χτυπηθοῦν ἐντελῶς, τότε θὰ εἶναι δυνατὴ μία ἠθικὴ ἀναγέννηση. Τότε τὸ μέλλον μας θὰ εἶναι μέγα. Ἄν ὅλα στηριχθοῦν στὴν Ἠθική.
Ἄν θριαμβεύσῃ ἡ Δικαιοσύνη, ἄν καλλιεργηθοῦν τὰ Γράμματα. Ὄχι γιὰ μάταιη ἐπίδειξη, ἀλλὰ πρὸς ὄφελος τοῦ λαοῦ. Τοῦ λαοῦ ποὺ χρειάζεται Παιδεία καὶ Μόρφωση. Τότε θὰ ἔχωμε -ἤ καλύτερα θὰ ἔχουν τὰ παιδιὰ μας- μιὰν ἠθικὴν ἀναγέννηση καὶ τὸ μέλλον θὰ εἶναι μέγα..."

 

Από γράμμα του Διον. Σολωμού στο Γεώργιο Τερτσέτη.

OLD SOLDIERS NEVER DIE - THEY JUST FADE AWAY

 

Στις 19 Απριλίου 1951το Κογκρέσο των ΗΠΑ κάλεσε το Στρατηγό Μακ Άρθουρ να μιλήσει ενώπιόν του, σαν ένας από τους επιζώντες μεγάλους στρατηγούς των 2 Παγκοσμίων Πολέμων που προηγήθηκαν.
Η ομιλία του αυτή έμεινε γνωστή ως η "Old soldiers never die - they just fade away" speach...

Η πλήρης ομιλία, στις σκαναρισμένες του σημειώσεις είναι στο σύνδεσμο:
👉OLD SOLDIERS NEVER DIE

Η Ελληνική πολιτιστική κληρονομιά στη Συρία των συγκρούσεων

Παρακολουθήσαμε για ακόμη μία φορά, ως θεατές βέβαια, το ‘έγκλημα της καταστροφής’ της Ελληνικής και της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς που συντελέστηκε παράπλευρα με τις πρόσφατες συγκρούσεις στη Συρία και το Β. Ιράκ. Κλείσαμε ερμητικά τα μάτια μας, ίσως και για μια ακόμη φορά, για να αποφύγουμε να βλέπουμε την ωμή βία και την καταστροφή της ‘Ελληνικής μας Ψυχής’ εκεί . Ψυχής που μας έχουν εμπιστευτεί οι προγονοί  μας να την ‘φυλάμε’ από τον εχθρό. Αλλά εμείς; Είναι "γνωστά και προφανή" αυτά που δεν κάνουμε ώστε να μην διακινδυνεύει και να μην απειλείται η Κληρονομιά μας, ούτε και να αυτοτραυματίζεται τόσο συχνά, τόσο πολύ, και τόσο εύκολα. Και είναι επίσης ‘προφανές’ αυτό που έχουμε υποχρέωση ΝΑ κάνουμε, τώρα αμέσως ως Αποστολή: να σώσουμε ότι απομένει πλέον από τα αποκαΐδια των δικών μας καταστροφών.

Παρακολουθώντας "επαγγελματικά" τις διεθνείς συγκρούσεις και έχοντας "υπηρετήσει" τα προηγούμενα χρόνια σε ανάλογες αποστολές της Ελλάδος στο εξωτερικό, σκοπεύω σήμερα να σας παρουσιάζω την καταστροφή της ελληνικής ψυχής στη Συρία, όσο και εάν αυτό είναι μάλλον αδύνατον τα γίνει με μια απλή διάλεξη. Ταυτόχρονα όμως θα ήθελα να σας παρακαλέσω πολύ να μοιραστείτε μαζί μου την καταστροφή του ελληνικού και του βυζαντινού πολιτισμού μας εκεί. Δεν σας καλώ βέβαια να συμμετάσχετε σε ένα ακόμη μοιρολόι για τα χαμένα μεγαλεία, αλλά σε Μακεδονικό Παιάνα. Παιάνας για να συντονίσουμε τις θελήσεις με την αποφασιστικότητα μας στην υλοποίηση του οράματος μας. Οράματος που να μας καθοδηγεί στην ανάκτηση της ελευθερίας επιλογής των πρωτοβουλιών επί των διεθνών εξελίξεων από ένα ικανό και αποτελεσματικό Ελληνικό Κράτος, Προστάτη της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Το Όραμα μας και το Ζωτικό Εθνικό Συμφέρον στη Εθνική μας Στρατηγική είναι: «να ηγείται η Ελλάδα από την αρχή των μελλοντικών κρίσεων όλων των διεθνών προσπαθειών (πολιτιστικών, διπλωματικών και στρατιωτικών, ανθρωπιστικών κ.λ.π), για την σωτηρία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς» που στο μεγαλύτερο και το καλύτερο της μέρος είναι Ελληνική.

Η παρακάτω διάλεξη για τις «Παράπλευρες Απώλειες και την Καταστροφή της Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς από τις συγκρούσεις στη Συρία» αποτελούσε το τρίτο μέρος στη σειρά των διαλέξεων που έγιναν την περίοδο (2013-2017) στο Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών Ελλάδος (Ι.Σ.Μ.Ε.) και με αφορμή την κατάσταση στη Συρία. Στη σειρά αυτή των διαλέξεων, το πρώτο μέρος αφορούσε στις Στρατιωτικές Επιχειρήσεις στη Συρία, ενώ το δεύτερο, στις Γεωπολιτικές Εκτιμήσεις για την περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Για κατεβάσετε την πλέον πρόσφατη (2017) έκδοση της διάλεξης, παρακαλώ να κάνετε κλικ επί των υπογραμμισμένων παρακάτω τίτλων. Επίσης μπορείται να αντιγράψετε την διεύθυνση (https://......FJ) και να την χρησιμοποιήσετε για αναζήτηση. Τις Παρουσιάσεις (.ppt) πρώτα. Μπορεί να αργήσουν μερικά λεπτά λόγω μεγάλου όγκου, αλλά θεωρώ την υπομονή σας αναγκαία.

07 Dec. 2017 Ελληνική Πολιτιστική Κληρονομιά μέσα στη Σύγκρουση στη Συρία (Cultural Collateral Damages in Syria (Hellenic and Byzantine Era) (Final Version)

https://1drv.ms/b/s!ApvlvyrU6I7MgrlK5vmiWRy8FJ_OMg

07 Dec. ISME Part A Κατάσταση (Στρατιωτική και Πολιτική) των Συγκρούσεων στη Συρία  

https://1drv.ms/p/s!ApvlvyrU6I7MgrhrNnk0r3wiNxO-Dg

07 Dec. ISME Part B Μορφές Καταστροφών της Πολιτιστικής Κληρονομιά μέσα στη Σύγκρουση στη Συρία)

https://1drv.ms/p/s!ApvlvyrU6I7MgrlPasNs3pY-CHnREA

07 Dec. ISME Part C Καταστροφές της Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς από τη Σύγκρουση στη Συρία

https://1drv.ms/p/s!ApvlvyrU6I7MgrlI8CJB_iafWnfI9A

07 Dec. ISME Part D Συμπεράσματα-Προτάσεις για τη Προστασία της Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς κατά τις μελλοντικές Συγκρούσεις.

https://1drv.ms/p/s!ApvlvyrU6I7MgrlGb6WndGsc-LnEVw

 Με μεγάλο σεβασμό στην μνήμη τους, και την άπειρη λύπη μου για τις εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές που έχουν χαθεί ήδη. Αλλά και με μεγάλη πίκρα και οργή, γιατί εγώ ο ίδιος ΔΕΝ έχω κάνει ότι Πρέπει.

Αντγος εα Σεραφείμ Παπαποστόλου Επίτιμος Επιτελάρχης του Γ' ΣΣ/ NRDC-GR

Η καθιέρωση και ο πρώτος εορτασμός της 25ης Μαρτίου ως Εθνικής Εορτής (απο το "Μικρό Ρωμηό")

Ο Ναός της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου, πρώτος Καθεδρικός Ναός των Αθηνών

του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά.

Ποτέ άλλοτε στα παγκόσμια δεδομένα οι συζητήσεις για την καθιέρωση του εορτασμού μιας Επανάστασης δεν υπήρξαν τόσο γόνιμες και παραγωγικές, όσο εκείνες που έγιναν για τον εορτασμό του εθνικού ξεσηκωμού των Ελλήνων (1821). Πρόκειται για την πιο πλούσια –ίσως– σελίδα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, η οποία παραμένει σχεδόν ακατάγραφη, με αδημοσίευτα σπουδαία τεκμήρια. Στο επίκεντρο όσων γράφτηκαν μέχρι σήμερα βρέθηκε –όπως ήταν λογικό– η ημερομηνία του ξεσηκωμού, αλλά παραβλέφθηκαν εξίσου σημαντικές παράμετροι, όπως η κοινωνικο-πολιτική και οικονομική διάσταση που απέδιδαν στο γεγονός οι ρομαντικοί παραγωγοί της εθνικής ιδεολογίας εκείνης της εποχής.

Η Βασίλισσα Αμαλία με εθνική ενδυμασία. Νικηφόρος Λύτρας 1893.

Η ελληνική ταυτότητα

Αξιομνημόνευτη είναι η περίπτωση που γεννήθηκε πάνω στο ιδεολογικό υπόβαθρο το οποίο θεμελίωσαν ο ρομαντικός ποιητής Παναγιώτης Σούτσος και ο πολιτικός που διατύπωσε για πρώτη φορά το περιεχόμενο του όρου «Μεγάλη Ιδέα», ο Ιωάννης Κωλέττης. Η σχεδόν οκταετής διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης οδήγησε στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους, του οποίου η συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας βασιζόταν και στο στοιχείο της θρησκείας. Οι Έλληνες χριστιανοί επιδιώκουν την αποκοπή τους από τους δεσμούς του οθωμανικού παρελθόντος και στηρίζονται στα στοιχεία της γλώσσας και της Ιστορίας που παραπέμπουν στην αρχαία Ελλάδα. Πρόκειται για την κορωνίδα της εθνικής ταυτότητας που λειτουργεί και ως πηγή για την κατάκτηση «πολιτιστικής γνησιότητας».
Προτείνουν λοιπόν την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, για την Εθνική Εορτή των Ελλήνων και συνοδεύουν την πρότασή τους με την αναβίωση πολιτιστικών και αθλητικών γεγονότων στα πρότυπα της αρχαιότητας. Θέλουν να καταστήσουν την Εθνική Εορτή μέγα υπερτοπικό γεγονός, με εντυπωσιακές και οικονομικές διαστάσεις. Επιλέγουν ένα δίκτυο πόλεων για την ανάπτυξη υποδομών (Αθήνα, Ύδρα, Τριπολιτσά, Μεσολόγγι) και στοχεύουν στη διεθνή προβολή της χώρας από τη Μαύρη Θάλασσα έως τις ακτές της Γαλλίας, της Αιγύπτου και της Μέσης Ανατολής. Αυτά συμβαίνουν στα 1835, τρία χρόνια πριν από τον επίσημο καθορισμό της Εθνικής μας Εορτής.

“Υπερ πατρίδος το παν”, Θεόδωρος Βρυζάκης 1858. (Σημείωση 1 κατωτέρω)

Η καθιέρωση

Οι εξελίξεις δεν επέτρεψαν την υιοθέτηση ολόκληρου του φιλόδοξου εκείνου σχεδίου. Ύστερα από παλινωδίες και μόλις στις 25 Μαρτίου 1838, δεκαεπτά χρόνια μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, θα πραγματοποιηθεί ο πρώτος εορτασμός που καθιερώνεται με Βασιλικό Διάταγμα του Όθωνα. Ένα Διάταγμα που δεν δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όπως συνηθιζόταν τότε, αλλά στον Τύπο της εποχής. Ο διττός, εθνικός και θρησκευτικός χαρακτήρας του εορτασμού αποτυπώνεται στο επίσημο κείμενο που υπέγραψε ο βασιλιάς: «Θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25 Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα διά την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος δια την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Εθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ».
Ακολούθησε η έκδοση ακριβέστατου προγράμματος και την παραμονή, 24 Μαρτίου 1838, όταν έδυε ο ήλιος προαναγγελλόταν ο εορτασμός με είκοσι έναν κανονιοβολισμούς.

Προσωρινά Ανάκτορα 1838. Βασιλική Τυπογραφία. Ιδιωτική Συλλογή

.

Πανηγύρια και δοξολογία

Την επομένη το πρωί, 25 Μαρτίου 1838, οι είκοσι ένας νέοι κανονιοβολισμοί δίνουν το σύνθημα. Η στρατιωτική μουσική εμφανίζεται στους σκόλιους δρόμους της ανατολίτικης κωμόπολης παίζοντας τον εωθινό. Όλοι ξεκινούν για τη δοξολογία στην Αγία Ειρήνη της οδού Αιόλου, η οποία τότε εκτελούσε χρέη Καθεδρικού Ναού. Κάτοικοι της πόλης και χιλιάδες χωρικών, με κατάλευκες φουστανέλες, ασημένιες φέρμελες και σελάχια με καλογυαλισμένες πιστόλες. Κρατούν μικρές σημαίες και κλωνάρια δάφνης και τραγουδούν πατριωτικά τραγούδια.

O Βασιλιάς Όθων με εθνική ενδυμασία. Νικηφόρος Λύτρας 1892.

Ο Όθων με τη φουστανέλα του και η Αμαλία με την παραδοσιακή στολή της φθάνουν, ενώ το πλήθος ζητωκραυγάζει και τους ραίνει με άνθη. Κοντά τους οι επιζώντες αγωνιστές. Και ενόσω στην Αγία Ειρήνη ακουγόταν η δοξολογία, είκοσι πέντε νέοι κανονιοβολισμοί δίνουν τον πανηγυρικό χαρακτήρα της ημέρας.

Όταν τελειώνει η δοξολογία, ο κόσμος ξεχύνεται στους δρόμους. Κάθε έννοια προγράμματος καταργείται. Χωρικοί της Αττικής προπορεύονται της βασιλικής άμαξας παίζοντας λαϊκά μουσικά όργανα και χορεύοντας. Κατευθύνονται όλοι στο πρόχειρο Παλάτι που δεν ήταν άλλο από το κτίριο που σώζεται μέχρι τις ημέρες μας στην πλατεία Κλαυθμώνος και στεγάζει το Μουσείον Πόλεως των Αθηνών – Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία. Για τον λόγο αυτό ονομάστηκε πλατεία 25ης Μαρτίου, ονομασία που σκεπάστηκε αργότερα από το «Κλαυθμώνος» για τους γνωστούς λόγους.
Τα παλικάρια στήνουν χορό στην πλατεία, όπου ο Δήμος Αθηναίων είχε στήσει ένα πρόχειρο τρόπαιο. Ακούγονται πολεμικά άσματα και θούρια, ενώ από τον Πειραιά χαιρετούν τα βασιλικά πλοία ρίχνοντας τους δικούς τους κανονιοβολισμούς.

Η πρώτη σελίδα της εισήγησης του Ιωάννη Κωλέττη προς τον Όθωνα για την καθιέρωση εθνικών εορτών

Η Λέκκαινα

Μέσα στη χαρά και τον ενθουσιασμό ένα «σπαρτιάτικο» επεισόδιο συγκίνησε τον κόσμο. Ενώ τα παλικάρια χόρευαν χειροπιαστά, μια γυναίκα ηλικιωμένη με κάτασπρα μαλλιά έσπασε τον κύκλο και φώναξε στους χορευτές:

Σταματήστε, παιδιά μου. Εγώ πρέπει να αρχίσω το χορό. Εδώ που χορεύετε έδωσα για την ελευθερία το αίμα δύο αδελφών και του μοναδικού γιου μου.
Κλαίγοντας, έσυρε πρώτη το χορό η γυναίκα εκείνη, παραβαίνοντας τις συνήθειες της εποχής. Έδειχνε όμως τη χαρά των Ελλήνων που πανηγύριζαν την ελευθερία τους και την αυταπάρνηση με την οποία θυσιάστηκαν στο βωμό της πατρίδας.
Ήταν η Δέσποινα Λέκκα, η «Λέκκαινα» όπως την αποκαλούσαν. Είχε χάσει στον αγώνα τα αδέλφια της Μήτρο και Αναστάση και τον γιο της Γιώργο. Τη σκηνή διέσωσε μία από τις ξένες του Παλατιού που συνόδευαν την Αμαλία.

Παναγιώτης Σούτσος (1806-1868).

Φωταψίες

Μια βροχή που ξέσπασε το μεσημέρι δεν επέτρεψε να ολοκληρωθούν, τουλάχιστον σύμφωνα με το πρόγραμμα, οι εορτασμοί της πρώτης επετείου. Το βραδάκι όμως καθάρισε ο ουρανός και πραγματοποιήθηκε η «φωταψία» που προβλεπόταν από το πρόγραμμα του εορτασμού. Για πρώτη φορά φωταγωγήθηκαν η Ακρόπολη και ο Λυκαβηττός. Κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, πάνω στον λόφο, ανάφθηκαν μεγάλες φωτιές που σχημάτιζαν σταυρό δημιουργώντας μια πρωτόφαντη και εντυπωσιακή εικόνα.
Ο ενθουσιασμός συνεπήρε το βασιλικό ζεύγος που βγήκε να περπατήσει στους δρόμους της πόλης. Εκεί με έκπληξη είδαν ότι οι κάτοικοι είχαν φροντίσει να φωτίσουν όλα τα σοκάκια και τα σπίτια με λαδοφάναρα.
Έτσι έκλεισε ο πρώτος εορτασμός της 25ης Μαρτίου. Και εφέτος που εορτάζουμε την Εθνική μας Επέτειο ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Λέκκαινας, η οποία χόρεψε, αντί να κλάψει, στις 25 Μαρτίου 1838…

Ιωάννης Κωλέττης (1774-1847).

ΠΗΓΕΣ – ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Είναι γνωστό πως το μεγαλύτερο μέρος των δημοσιεύσεων στην εφημερίδα μας αλλά και στον ιστότοπο www.mikros-romios.gr στηρίζεται σε αδημοσίευτες πηγές και είναι προϊόν πρωτογενούς έρευνας.

Επειδή δεν είναι δυνατόν να παρατίθενται παραπομπές, λόγω του δημοσιογραφικού χαρακτήρα των δημοσιεύσεων, οι ερευνητές που επιθυμούν να εντρυφήσουν περισσότερο στα δημοσιευόμενα θέματα μπορούν να επικοινωνούν με το Τμήμα Αρχειακών Μελετών του «Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών - Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία» (Tηλ: 210-3426833 και 210-3231397) ή ηλεκτρονικά (info@mikros-romios.gr), ώστε να ενημερώνονται για παραπομπές ή να συλλέγουν συμπληρωματικές πληροφορίες.


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗ:

(1)  Η Ελλάς ευγνωμονούσα είναι πίνακας του Έλληνα ζωγράφου Θεόδωρου Βρυζάκη, που φιλοτεχνήθηκε το έτος 1858. Ανήκει στο αρχείο της Εθνικής Πινακοθήκης. Πρόκειται για έργο με ιδιαίτερο συμβολισμό, αφού απεικονίζει την Ελλάδα με τη μορφή νέας στεφανωμένης γυναίκας, ενδεδυμένης αρχαιοπρεπώς, εν μέσω αγωνιστών της Επανάστασης του 1821, να έχει σπάσει τις αλυσίδες της σκλαβιάς από τα πόδια της.

Το συμβολισμό εξετίμησε ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου και από το 1982, όταν το Μέγαρο Μαξίμου ορίστηκε ως πρωθυπουργική έδρα, ο πίνακας κοσμούσε τον τοίχο πίσω ακριβώς από το γραφείο του πρωθυπουργού. Έτσι, ο πίνακας έγινε ιδιαίτερα γνωστός, μέσω τηλεοπτικών μεταδόσεων και φωτογραφιών από συναντήσεις του πρωθυπουργού. Μέχρι το 2009, όλοι οι πρωθυπουργοί μετά τον Ανδρέα Παπανδρέου διατήρησαν τον πίνακα στη θέση του.

Το 2009 ο Γιώργος Παπανδρέου στη θέση του έβαλε το έργο «Ατέρμονο Πεδίο – Δελφοί» του Ελληνοαμερικάνου εικαστικού Θεόδωρου Στάμου, ο οποίος θεωρείται από τους κορυφαίους εκπροσώπους τού αφηρημένου εξπρεσιονισμού. Το «Ατέρμονο Πεδίο – Δελφοί» παρέμεινε στο πρωθυπουργικό γραφείο και κατά τα περάσματα από το Μέγαρο Μαξίμου των Λουκά Παπαδήμου και Παναγιώτη Πικραμμένου.

Τον Ιούνιο του 2012, με την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Αντώνη Σαμαρά, το έργο του Θεόδωρου Βρυζάκη επέστρεψε και πάλι στο Μέγαρο Μαξίμου. 

 

Τον Ιανουάριο του 2015, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έβαλε στη θέση του τον πίνακα του εικαστικού Δημοσθένη Κοκκινίδη «Αντίθεση» (1980).

(2)

ΧΡΟΝΙΑ ΜΑΣ ΠΟΛΛΑ 

ΕΠΙΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 1879

Οι ρίζες του Μακεδονικού ζητήματος και το σπάσιμο του προφράγματος.

Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.

Δημοσιεύθηκε στην Εστία, 24 Οκτωβρίου 2018.

Ο Πολύβιος (ΙΧ, 34, 1) μας μεταφέρει λόγια του Λυκίσκου ότι στους Μακεδόνες αξίζουν μεγάλες τιμές, διότι «γάρ αιεί ποτ’ αν εν μεγάλοις κινδύνοις τα κατά τούς Έλληνας, ει μη Μακεδόνας είχομεν πρόφραγμα», δηλαδή θα βρισκόμασταν σε μεγάλο κίνδυνο οι Έλληνες αν δεν είχαμε τους Μακεδόνες ως πρόφραγμα. Είτε παλαιότερα (5ο π.Χ. αιώνα οι Πέρσες), είτε στην εποχή της ρήσης (2ο π.Χ. αιώνα οι Ρωμαίοι), οι Μακεδόνες  ήταν ο προμαχώνας διότι «ου παύονται διαγωνιζόμενοι προς τους βαρβάρους υπέρ της των Ελλήνων ασφαλείας». Ο λόγος ήταν η Γεωγραφία.

Δύο χιλιάδες χρόνια μετά, η Ελλάδα επέλεξε να ταχθεί με τη ναυτική δύναμη, την Αγγλία, αντί της Ρωσίας, η οποία αναζήτησε νέο σύμμαχο στην περιοχή. Η κάθοδος στις θερμές θάλασσες περνούσε από το φράγμα της Μακεδονίας. Ταυτόχρονα, αναδύεται σταδιακά ο πανσλαβισμός. Στο δεύτερο Πανσλαβικό Συνέδριο στη Μόσχα το 1867 αποφασίστηκε να εξεγερθούν οι Σλαβικοί λαοί ζητώντας εθνική ανεξαρτησία. Ο δεσμός της κοινής πίστης αντικαθίσταται από τον δεσμό του κοινού αίματος και εδώ έχουμε τις εξελίξεις που μας αφορούν. Ο Νικολάι Πάβλοβιτς, κόμης Ιγνάτιεφ μετά τις στρατιωτικές επιτυχίες του στην Κίνα (35 ετών έγινε στρατηγός!), τοποθετείται το 1864 ως πρεσβευτής της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμεινε έως το 1878, όταν πέτυχε τον στόχο του όπως θα δούμε παρακάτω.

Το 1870 κατάφερε να εκδοθεί το Σουλτανικό Φιρμάνι δημιουργίας της Βουλγαρικής Εξαρχίας. Επρόκειτο για την υλοποίηση του σχεδίου του πανσλαβισμού και την γέννεση του Μακεδονικού ζητήματος. Το σχέδιό του ήταν το εξής: Οι Έλληνες θα έπαιρναν την Μικρά Ασία και τα νησιά του Αιγαίου, όμως θα ήταν «δευτέρου βαθμού» σύμμαχοι των Ρώσων. Άλλωστε, είχαν επιλέξει τους Άγγλους. Οι Βούλγαροι θα ήταν αυτοί που θα έπρεπε να ελέγχουν την Μακεδονία, ώστε να διασφαλίζουν την πρόσβαση στις θερμές θάλασσες για λογαριασμό των Ρώσων. Το σχέδιο αυτό του Ιγνάτιεφ πέρασε απαρατήρητο από το κοντόφθαλμο ελλαδικό κράτος. Είδε την εξέλιξη ως ένα εκκλησιαστικό σχίσμα, στο οποίο μάλιστα δεν είχε καν νομιμοποίηση να διαμαρτυρηθεί διότι αυτό ήρξατο χειρών αδίκων διακυρήσσοντας ανεξαρτησία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1833.

Το εκκλησιαστικό σχίσμα της Εξαρχίας του 1870 όμως δεν αρκούσε για να προσεγγίσει τους ρευστής συνείδησης πληθυσμούς. Έτσι, το 1878 η νίκη του Ρωσικού στρατού δημιούργησε το Βουλγαρικό κράτος με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, κατά την οποία θα προσαρτούσε και την Μακεδονία. Οι Έλληνες αντέδρασαν σφόδρα! Τότε ξεκίνησε ο Μακεδονικός Αγώνας, δηλαδή ο αγώνας να διατηρηθεί η ελληνική ταυτότητα της Μακεδονίας. Οι κάτοικοι της Μακεδονίας δεν δέχθηκαν το αποτέλεσμα των μαχών μεταξύ Ρώσων και Οθωμανών σε άλλη περιοχή (Πλέβνα της βόρειας Βουλγαρίας), οι οποίες υποχρέωσαν τους Οθωμανούς να υπογράψουν. Με την επανάστασή τους το 1878 απέδειξαν ότι ούτε «εθνικά Μακεδόνες» υπήρχαν, ούτε καν Βούλγαροι εκείνη την εποχή στην Μακεδονία. Έτσι, η Μακεδονία περέμεινε στους Οθωμανούς, για να απελευθερωθεί τρεις δεκαετίες μετά από τον ελληνικό στρατό.

Η ζημία όμως είχε ήδη γίνει, διότι όσοι ενσωματώθηκαν στην Εξαρχία, εκτός από Εκκλησία, είχαν πλέον και ένα κράτος στο οποίο προσέβλεπαν, αυτό της Βουλγαρίας. Ακόμη και το 1893, όταν ιδρύθηκε η «Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση», ο στόχος ήταν η ενσωμάτωση της Μακεδονίας στην Βουλγαρία. Δεν είχε ακόμη αναδυθεί η ψευδο-«μακεδονική» εθνική συνείδηση . Γι’ αυτό και το Ήλιντεν (1903) γιορτάζεται στην Βουλγαρία ως εθνική εορτή.

Όταν η Ρωσία άλλαξε πολιτισμικό υπόδειγμα το 1917 και πέρασε στους κομμουνιστές, αντικατέστησε τον πανσλαβισμό με τον πανκομμουνισμό. Έτσι, στην τρίτη κομμουνιστική διεθνή συνεδρία, το 1921, επέβαλλε το αίτημα για μία αυτόνομη Μακεδονία στα κομμουνιστικά κόμματα των Βαλκανίων. Ο στόχος ήταν παρόμοιος: το σπάσιμο του γεωγραφικού φράγματος της Μακεδονίας. Η συνέχεια, μέχρι σήμερα, είναι καλύτερα γνωστή.

Αυτό που είτε κατάφεραν προσωρινά, είτε απέτυχαν να καταφέρουν οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, διάφοροι επιδρομείς, οι πανσλαβιστές και οι κομμουνιστές Ρώσοι τους προηγούμενους 25 αιώνες, το «καταφέρνει» σήμερα η ελληνική κυβέρνηση: αποδέχεται το σπάσιμο του προφράγματος της Μακεδονίας. Από την άλλη μεριά, στη σύντομη αυτή ιστορική επισκόπηση, βλέπουμε ότι η Ιστορία δεν σταματά.

Κύριες αιτίες της ήττας της Στρατιάς Μ. Ασίας και της καταστροφής του Στρατού τον Αύγουστο του 1922 (αναδημοσίευση)

Από το ιστολόγιο "Βελισάριος"

Το παρόν κείμενο αποτελεί μία ελαφρώς εκτενέστερη έκδοση του άρθρου μας με τίτλο  «Κύριες αιτίες της ήττας της Στρατιάς Μ. Ασίας και της καταστροφής του Στρατού τον Αύγουστο του 1922» που δημοσιεύτηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2018 στο «Αφιέρωμα Μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή» της εφημερίδας ΕΘΝΟΣ της Κυριακής.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την εφημερίδα ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, την υπεύθυνη για την έκδοση του «Αφιερώματος Μνήμης στη Μικρασιατική Καταστροφή», δημοσιογράφο κυρία Μαρίνα Ζιώζιου και τον ιστορικό κύριο Βλάση Αγτζίδη που επιμελήθηκε την έκδοση του αφιερώματος, για τη τιμή που μας έκαναν να παρουσιάσουμε τη δική μας άποψη για το τραγικότερο γεγονός της σύγχρονης ιστορίας μας.

Επιχειρήσεις (Σχεδιάγραμμα 1)

Το πρωί της 13ης Αυγούστου 1922 (π.ημ.)² η 1η Τουρκική Στρατιά επιτέθηκε εναντίον των Ελληνικών μεραρχιών που κάλυπταν τη δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ. Η Ελληνική διοίκηση υπέστη στρατηγικό αιφνιδιασμό και εξ αιτίας της απουσίας  εφεδρείας και άλλων αδυναμιών, η αντίδρασή της υπήρξε ατελέσφορη. Το πρωί της 14^ης η άμυνα κατέρρευσε και ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού υποστράτηγος Τρικούπης, διέταξε άμεση απαγκίστρωση. Την επομένη οι υποχωρούσες δυνάμεις διασπάστηκαν στην ομάδα Τρικούπη που συμπτυσσόταν βραδέως βόρεια της σιδηροδρομικής γραμμής και την ομάδα Φράγκου που τη νύκτα της 15^ης εγκαταστάθηκε στην οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ. Στις 16/8 η Ομάδα Φράγκου εγκατέλειψε αμαχητί τη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ, μολονότι προ του μετώπου της η Ομάδα Τρικούπη μαχόταν σκληρά για να συνενωθεί μαζί της. Στις 17 Αυγούστου η Ομάδα Τρικούπη καταστράφηκε στη κοιλάδα του Αλή Βεράν, αιχμαλωτισθέντων και των διοικητών των Α’ και Β’ Σωμάτων Στρατού, ενώ η Ομάδα Φράγκου υποχώρησε «εν διαλύσει» προς το Αιγαίο.

Η αμυντική μάχη επί της τοποθεσίας της Εξέχουσας στις 13/8 και 14/8 και οι 
διαδοχικές τοποθεσίες που καταλήφθησαν από τις Ελληνικές δυνάμεις κατά 
τη σύμτπυξή τους προς το Τουμλού Μπουνάρ. Εξέχουσα του 
Αφιόν Καραχισάρ ονομαζόταν η αμυντική γραμμή που κάλυπτε το Αφιόν 
και προεξείχε υπό μορφή σφήνας εκτός της υπόλοιπης Ελληνικής αμυντικής γραμμής.

Μέχρι και σήμερα, η γενική ιστοριογραφία δεν έχει δώσει επαρκείς εξηγήσεις για τη ραγδαία ήττα και συντριβή της Μικρασιατικής Στρατιάς των 200.000 ανδρών και των 400 πυροβόλων, που μέχρι και τις 13 Αυγούστου 1922 συνέχιζε να είναι ισοδύναμη (αν όχι ισχυρότερη) του Τουρκικού στρατού. Οι συντάκτες του παρόντος θεωρούν ως σημαντικότερες αιτίες τις παρακάτω:

Επί της πολιτικής διεύθυνσης της εκστρατείας

Μετά την αποτυχία των επιχειρήσεων προς την Άγκυρα τον Αύγουστο του 1921, η κυβέρνηση διέταξε (στις 4 Σεπτεμβρίου 1921) τη συμπτυσσόμενη από τον Σαγγάριο Στρατιά να εγκατασταθεί σε μία γραμμή που θα απέκοπτε την Κωνσταντινούπολη από την υπόλοιπη Τουρκία και θα κάλυπτε μία έκταση μεγαλύτερη της διεκδικούμενης, προκειμένου η επιπλέον να χρησιμοποιηθεί ως αντάλλαγμα στις διαπραγματεύσεις! Είναι πρόδηλο ότι η κυβέρνηση αδυνατούσε να αντιληφθεί ότι μετά την αποτυχία των θερινών επιχειρήσεων για την καταστροφή του Τουρκικού στρατού, η Κεμαλική Τουρκία θα ενισχυόταν πολιτικά και οι αντιλήψεις των «συμμάχων» για την επίλυση του Μικρασιατικού ζητήματος θα μετατοπίζονταν σε δυσμενέστερες θέσεις για τα Ελληνικά συμφέροντα.

Αν η κυβέρνηση συνεκτιμούσε με ρεαλισμό τις πολιτικοστρατιωτικές επιπτώσεις από την αποτυχία του Σαγγάριου και τη διακηρυγμένη απόφαση των Κεμαλικών να «διώξουν» τα ξένα στρατεύματα από την Μικρά Ασία —ως βασική προϋπόθεση για την συνομολόγηση συμφωνίας ειρήνης— θα αντιλαμβανόταν  ότι το ζήτημα της παραμονής της Ελλάδας στη Μικρά Ασία θα λυνόταν αναπόφευκτα και πολύ σύντομα στο πεδίο της μάχης και όχι στις αίθουσες των διαπραγματεύσεων.

Κατόπιν τούτων, για να συνεχιστεί με ασφάλεια η παραμονή του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία, επιβαλλόταν  η γενική κινητοποίηση των απανταχού της γης δυνάμεων του έθνους, η ανασυγκρότηση και η ενίσχυση  της Στρατιάς, η διατήρηση ακμαίου του ηθικού και του επιθετικού πνεύματος, η αξιοποίηση, τόσο στα σχέδια όσο και στην εκπαίδευση, των συμπερασμάτων από τις διεξαχθείσες επιθετικές επιχειρήσεις του θέρους του 1921, η εγκατάσταση των δυνάμεων σε μία ισχυρή αμυντική τοποθεσία που να επιτρέπει την οικονομία δυνάμεων και η τήρηση του μεγαλύτερου μέρους της δύναμης σε εφεδρεία, ώστε η Στρατιά, διατηρώντας ελευθερία ενεργείας, να αντιδρά άμεσα και αποφασιστικά σε οποιαδήποτε ενέργεια του αντιπάλου. Μολονότι στον Σαγγάριο δεν επετεύχθη η καταστροφή του Τουρκικού στρατού, η Στρατιά μπορούσε να κερδίσει την αμυντική μάχη και να αλλάξει τη πορεία των πραγμάτων θετικά για την Ελλάδα. Η «άλλη» λύση, ήταν η ταχεία αποχώρηση του Στρατού και του Ελληνικού πληθυσμού από τη Μικρά Ασία.

Παρά ταύτα η κυβέρνηση εναπόθεσε τις ελπίδες της για εξεύρεση λύσης στις διαπραγματεύσεις και ο πρωθυπουργός αναχώρησε στις 4 Οκτωβρίου για το εξωτερικό, όπου και παρέμεινε επί πεντάμηνο, κρούοντας ματαίως κλειστές πόρτες. Στο μεσοδιάστημα από την αποτυχία του Σαγγάριου μέχρι και τη τελική Τουρκική επίθεση, η κυβέρνηση αδιαφόρησε για την ενίσχυση της πολεμικής ικανότητας της Στρατιάς και αγνόησε τις αναφορές των ανωτάτων διοικητών για τα ζητήματα που επηρέαζαν δυσμενώς τη πειθαρχία και το ηθικό και ειδικότερα τη γενικευμένη ανυποταξία και λιποταξία, καθώς και την ανισότητα στο καταβαλλόμενο φόρο αίματος (νοσηρή, δυσώδης και άνομη πρακτική που διαιωνίζεται μέχρι και σήμερα).

Γενική κινητοποίηση των δυνάμεων του έθνους δεν επιχειρήθηκε και ούτε δημιουργήθηκε «Μικρασιατική ιδεολογία» στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία.

Ο τετράκις αποτυχών Αρχιστράτηγος Παπούλας διατηρήθηκε στη θέση του, αντικατασταθείς το Μάιο του 1922 από τον «ιδιόρρυθμο» και αυταρχικό αντιστράτηγο Χατζανέστη, που βρισκόταν εκτός στρατεύματος από το 1916.

 

Επί της στρατιωτικής διεύθυνσης της εκστρατείας (Σχεδιάγραμμα 2)

Μολονότι η κυβέρνηση συνιστούσε στη Στρατιά να διαρρυθμίσει τις αποφάσεις και τις ενέργειές της με βάση το στρατιωτικό συμφέρον, η διοίκηση της Στρατιάς (και η κυβέρνηση) ελκυόμενη από την κατοχή μεγάλων πόλεων, αποφάσισε να εγκατασταθεί σε μία αμυντική γραμμή που θα κάλυπτε τη σιδηροδρομική γραμμή της «Βαγδάτης – Σμύρνης», παρ’ όλο που παραδεχόταν ότι αυτή «ουδέν φυσικόν κώλυμα» διέθετε που να την καθιστά πλεονεκτική για άμυνα. Η περίπτωση εγκατάστασης στην ισχυρή τοποθεσία των ορέων Ακάρ – Μουράτ – Ακτσάλ – 1799 – Τουρκμέν – Τουτλουτζά – Μποζ (ή Ντουμανίτς – Όλυμπος), με παράλληλη ριζική καταστροφή της σιδηροδρομικής γραμμής της «Βαγδάτης – Σμύρνης» (εν απουσία της οποίας ο στερούμενος φορτηγών αυτοκινήτων Τουρκικός στρατός δεν θα ήταν σε θέση —για μεγάλο χρονικό διάστημα— να αναλάβει την εκτέλεση ευρέων επιθετικών επιχειρήσεων) ουδέποτε εξετάστηκε.

Στο σχεδιάγραμμα απεικονίζεται η αμυντική γραμμή που καταλήφθηκε 
από τη Στρατιά Μ. Ασίας μετά την αποχώρηση από τον Σαγγάριο, καθώς 
και η διάταξη των αντιπάλων Στρατιών στις 31 Ιουλίου 1922

Η επιλεγείσα αμυντική γραμμή ήταν μεγάλου αναπτύγματος, αντιοικονομική, στερούταν ισχυρών εδαφικών ερεισμάτων και απορρόφησε στη κάλυψή της το σύνολο σχεδόν των δυνάμεων της Στρατιάς. Η διάταξη των δυνάμεων επί του μετώπου ήταν ανορθολογική, με περιοχές περιορισμένης επικινδυνότητας να απορροφούν δυσανάλογα μεγάλες δυνάμεις. Το πυροβολικό τάχθηκε εφ’ ολοκλήρου του μετώπου, και μετατράπηκε σε τοπομαχικό. Μολονότι η Στρατιά είχε εκτιμήσει ότι επιβαλλόταν η τήρηση «ολοκλήρων Μεραρχιών εν εφεδρεία, ων ο αριθμός κατ’ ελάχιστον δέον να υπολογισθή εις το ήμισυ των διατιθεμένων» —και τούτο επειδή δεν θα υπήρχε επαρκής χρόνος προειδοποίησης περί Τουρκικής επίθεσης— αυτό ουδέποτε επιτεύχθηκε. Το τελικό αποτέλεσμα των παραπάνω επιλογών ήταν η μετάλλαξη της Μικρασιατικής Στρατιάς από εμπειροπόλεμη στρατηγική δύναμη σε μία διοίκηση δυνάμεων προκαλύψεως, κατεσπαρμένων σε ένα μέτωπο 800 χιλιομέτρων, ανίκανη να αντιδράσει αποτελεσματικά σε μία μεγάλη Τουρκική επίθεση.

Η δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας στοιχήθηκε σε έδαφος αμυντικά μειονεκτικό και υποκείμενο στο κατεχόμενο από τον εχθρό έδαφος, οχυρώθηκε πλημμελώς, στερούταν επαρκούς πυροβολικού και εφεδρείας, και οι εκεί αμυντικές δυνάμεις είχαν σοβαρά προβλήματα διοίκησης και αξιοπιστίας. Υποβληθείσα πρόταση από τον Υπαρχηγό του επιτελείου της Στρατιάς για τη μεταφορά της ΙΙας Μεραρχίας στη δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας ως εφεδρεία, απορρίφθηκε από τον Χατζανέστη.

Τα συμπεράσματα των επιχειρήσεων του 1921 ουδόλως αξιοποιήθηκαν. Το Ιππικό παρέμεινε ο «φτωχός συγγενής» του Πεζικού, η Μεραρχία Ιππικού βρισκόταν μακριά από την εξέχουσα, τα αξιόλογα πυροβόλα Σκόντα των 105 χιλ. διατέθηκαν σε μη κρίσιμης σημασίας περιοχές, τα σύγχρονα βαρέα πυροβόλα Σκόντα μεταφέρθηκαν στην Αν. Θράκη, τα μικρών δυνατοτήτων διατιθέμενα αναγνωριστικά αεροσκάφη δεν αντικαταστάθηκαν από νεώτερα, τα κενά της μάχιμης δύναμης δεν συμπληρώθηκαν και οι διοικήσεις δεν «έμαθαν» από τις προηγηθείσες επιχειρήσεις το πώς ενεργούν οι Τούρκοι.

Η ευθύνη της άμυνας της εξέχουσας ανατέθηκε στον υποστράτηγο Τρικούπη, που αποδεδειγμένα ενεργούσε «συντηρητικά». Ο Τρικούπης είναι ο κύριος υπεύθυνος που η αμυντική μάχη, και κυρίως η υποχωρητική προς το Τουμλού Μπουνάρ, διεξήχθησαν υπό δυσμενείς συνθήκες για τα Ελληνικά όπλα. Πειθαρχώντας στις διαταγές του Χατζανέστη, δεν τόλμησε να αναπτύξει την επιβαλλόμενη εκ της ανάγκης των πραγμάτων πρωτοβουλία, κώφευσε στις εκκλήσεις των υφισταμένων του για ταχεία σύμπτυξη στο Τουμλού Μπουνάρ και καταδίκασε τις άθικτες δυνάμεις που τον ακολουθούσαν σε συντριβή και αιχμαλωσία.

Η πειθαρχία και το ηθικό του Στρατού δεν βρίσκονταν στο απαιτούμενο εκ των περιστάσεων επίπεδο. Η δεκαετής πολεμική προσπάθεια, η μακρά απουσία των στρατιωτών από τις εστίες τους, η αποτυχία των θερινών επιχειρήσεων που στέρησαν την ελπίδα επιτυχούς κατάληξης της εκστρατείας, το άφθονο αίμα που χύθηκε χωρίς αποτέλεσμα, καθώς και τα αναζωπυρωθέντα πάθη του διχασμού, άσκησαν δυσμενή επιρροή στη πειθαρχία και το ηθικό. Επιπλέον η στασιμότητα και η δεκάμηνη αδράνεια, χαλάρωσαν έτι τη πειθαρχία.

Παρά ταύτα, το μειωμένο ηθικό δεν αποτέλεσε τη κύρια αιτία της ήττας, όπως ισχυρίζονται πολλοί. «Το μειωμένον ηθικόν συνέτεινεν, αλλά δεν έκρινεν. Ο Έλλην στρατιώτης επολέμησεν … γενναίως …». Οι μονάδες που διέθεταν ικανές διοικήσεις, πολέμησαν με ηρωισμό και διατήρησαν τη συνοχή τους. Τα περιστατικά ανυπακοής, διαρροής και εγκατάλειψης θέσεων που παρουσιάστηκαν σε κάποιες μονάδες, ήταν αποτέλεσμα αφ’ ενός των ανίκανων διοικήσεων αυτών των μονάδων και αφ’ ετέρου της κακής διεύθυνσης της μάχης από τις ανώτερες διοικήσεις. Η επιβαλλόμενη απομάκρυνση των ανίκανων αξιωματικών από τη διοίκηση μονάδων, μολονότι ζητήθηκε, δεν εγκρίθηκε και δεν έγινε. [σ.σ.: «Δεν κάνουν όλοι οι αξιωματικοί για διοικητές μονάδων και πολύ λιγότεροι είναι οι ηγέτες». Το «αξίωμα» αυτό, δεν το έχει αποδεχθεί ακόμη ο Ελληνικός Στρατός.]

Παρά τα παραπάνω σοβαρότατα προβλήματα (για τα οποία η κυβέρνηση ήταν ενήμερη), η ανωτάτη στρατιωτική ηγεσία  πίστευε ότι η διάταξη των δυνάμεων και η οχύρωση της αμυντικής τοποθεσίας εγγυόνταν την απόκρουση  κάθε Τουρκικής επίθεσης και κατόπιν τούτου διαβεβαίωνε την κυβέρνηση ότι το μέτωπο ήταν ακλόνητο. 

Ο Τουρκικός στρατός 

Μετά τις επιχειρήσεις του Σαγγάριου, η Τουρκική ηγεσία μετέφερε τις δυνάμεις της νοτιοανατολικά του Αφιόν Καραχισάρ, τηρώντας τη  προκάλυψη έναντι της Ελληνικής Στρατιάς με ασθενείς δυνάμεις. Παράλληλα ανέλαβε ένα ευρύ πρόγραμμα ανασυγκρότησης, ενίσχυσης, εξοπλισμού και εκπαίδευσης του Τουρκικού στρατού, προετοιμάζοντας μεθοδικά την τελική επίθεση της. Κύριος συμπαραστάτης στο έργο της ήταν το σώμα των αξιωματικών, που είχαν επιλεγεί με αυστηρά κριτήρια ικανότητας από τα πολυάριθμα στελέχη του πρώην Οθωμανικού στρατού. Διέθεταν συνείδηση της αποστολής τους και ήταν αυτοί που συγκρατούσαν σε συνοχή το Τουρκικό στρατό.

Η επιτυχία του Τουρκικού σχεδίου επιθέσεως στηρίχθηκε στους εξής τέσσερις πυλώνες: 1) Στη προσβολή του ασθενούς της Ελληνικής αμυντικής διάταξης δια δυνάμεων εξαιρετικά υπέρτερης ισχύος. 2) Στη μεταφορά με απόλυτη μυστικότητα του κύριου όγκου του Τουρκικού στρατού (12 μεραρχίες Πεζικού και 3 Ιππικού) νότια της Εξέχουσας του Αφιόν, προς επίτευξη στρατηγικού αιφνιδιασμού της Ελληνικής διοίκησης, όπως και τελικά συνέβη. 3) Στη συγκεντρωτική χρησιμοποίηση του διατιθέμενου βαρέως πυροβολικού κατά περιορισμένων στόχων, προκειμένου να διευκολυνθεί η δημιουργία ρήγματος στην Ελληνική άμυνα. 4) Στην τολμηρή διείσδυση του Τουρκικού Ιππικού στα νώτα των Ελληνικών δυνάμεων για την προσβολή των γραμμών συγκοινωνιών και επικοινωνιών των αμυνομένων με τη Σμύρνη και τη πρόκληση πανικού.

Επίλογος                                                                            

Η ήττα και η συντριβή της Στρατιάς Μ. Ασίας δεν ήταν αυτονόητη, αλλά υπήρξε αποτέλεσμα της μη ρεαλιστικής ανάλυσης της γενικής πολιτικοστρατιωτικής κατάστασης που διαμορφώθηκε μετά την αποτυχία του Σαγγάριου, της μη ενίσχυσης των δυνατοτήτων στης Στρατιάς, της εγκατάστασης της Στρατιάς σε μία αντιοικονομική και μειονεκτική αμυντικά γραμμή, της ανορθολογικής διάταξης των δυνάμεων, της μη ύπαρξης ισχυρών εφεδρειών και ειδικότερα της απουσίας εφεδρείας στη δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας, της κακής κατανομής και χρησιμοποίησης του πυροβολικού, της μη απομάκρυνσης των ανίκανων αξιωματικών από τη διοίκηση των μονάδων, της αδιαφορίας των πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών  για την πειθαρχία και το ηθικό του στρατού, της εκμηδένισης του επιθετικού πνεύματος εξ αιτίας της μακρόχρονης αδράνειας και της ισχυρά εδραιωμένης αντίληψης στις ανώτατες ηγεσίες ότι η παθητική άμυνα επί του τεράστιου μετώπου ήταν αδιάσπαστη, και τέλος της σφαλερής διεύθυνσης της αμυντικής και υποχωρητικής μάχης από τους ανώτατους διοικητές. Αποτελεί τραγική ειρωνεία ότι ο στρατός μας ηττήθηκε από τον Τουρκικό, του οποίου δεκάδες άνδρες αυτομολούσαν καθημερινά στις Ελληνικές γραμμές. (Το πρωί της 14ης Αυγούστου, 40 αυτόμολοι της 6ης Τουρκικής μεραρχίας παραδόθηκαν στο Κέντρο Αντιστάσεως Κίρκα).

Σημειώσεις

1. Το άρθρο αναφέρεται αποκλειστικά στα κύρια αίτια της ήττας του Ελληνικού Στρατού στις μάχες που διεξήχθησαν στο διάστημα 13-17 Αυγούστου 1922 και όχι στα αίτια της αποτυχίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
2. Οι ημερομηνίες που αναφέρονται στο κείμενο είναι με το παλαιό ημερολόγιο.

ΠΗΓΗ