Γράφει η Ευδώρα
Ιδανικό είναι εκείνο που ενώνει τις ψυχές των ανθρώπων γύρω από ένα κοινό σκοπό. Πέραν τούτου δεν υπάρχει παρά μόνο ωφελιμισμός, που αντί να ενώνει διαχωρίζει και διασκορπίζει τους ανθρώπους.
Το αθλητικό
ιδεώδες είναι για τον άνθρωπο πηγή εσωτερικής τελειότητας,
συναδελφοσύνης, ειρήνης, ευγένειας, αφιλοκέρδειας, καλής θέλησης και
αγνότητας. Είναι εκείνο που ικανοποιεί από κάθε άποψη τη διάνοια και το
συναίσθημα του αθλητή και του φιλάθλου. Είναι το πνεύμα με τους
ζωντανούς του νόμους, δεν είναι μια μορφή, είναι μια δύναμη. Το γνήσιο
αθλητικό ιδανικό σημαδεύει με ισχυρή προσωπική σφραγίδα, καλλιεργεί
θαρραλέες πρωτοβουλίες, απομακρύνει τις σκέψεις από δαιδαλώδεις στοές
και γλυκαίνει την αναμονή αυτού που ποθούμε.
Η υγεία, το
θάρρος, η ευγένεια της ψυχής, η ηθικότητα, η άμιλλα, ο τολμηρός και
ακλόνητος χαρακτήρας, έννοιες που καλλιεργεί ο αθλητισμός στον
πολιτισμένο άνθρωπο του σήμερα, κληροδοτήθηκαν από την πολύτιμη
παρακαταθήκη των αρχαίων προγόνων μας χιλιάδες χρόνια πριν ως κτήμα των
γνώσεών τους για την αθάνατη αθλητική ιδέα που τόσο αγάπησαν και
καλλιέργησαν.
Ο Ελληνικός
λαός συγκέντρωνε όλα εκείνα τα προσόντα που ήταν απαραίτητα για να
εξελιχθούν, όπως εξελίχθηκαν, οι αθλητικοί αγώνες. Η φυλή μας ήταν αυτή
που γέννησε και καθιέρωσε το γνήσιο αθλητικό πνεύμα. Λαός από την φύση
του ελεύθερος, γεμάτος ζωή και συναίσθημα, ένοιωθε ιδιαίτερη ευχαρίστηση
να γυμνάζεται, να αγωνίζεται και να πρωτεύει. Πολλοί σύγχρονοι λαοί δεν
κατόρθωσαν να ενστερνιστούν την ιδέα του αγνού αθλητικού πνεύματος όπως
έκανε η Ελλάδα στην Ολυμπία, τη μητέρα των χρυσοστέφανων άθλων, τη
δέσποινα της αλήθειας (Πίνδαρος, Ολ. Η’,1-3) που γέννησε την Ολυμπιακή
ιδέα, τον Ολυμπισμό. Μια ιδέα ποτισμένη απ’ τα νάματα της ελληνικής γης
και τα τραγούδια της. Μια ιδέα με βαθιές και ακλόνητες ρίζες στη ψυχή
των Ελλήνων που θα θερμαίνει για πάντα τους σκοπούς κάθε ωραίου, κάθε
μεγάλου. Μια ιδέα πηγή κάλλους, μεγάλων γνώσεων, αρετής και σοφίας.
Το αθλητικό
πνεύμα που πηγάζει από το γνήσιο αρχαίο ολυμπιακό πνεύμα, το πνεύμα των
ολυμπιακών αγώνων, είναι ένα πνεύμα ελεύθερο και απαλλαγμένο από
εθνικές, πολιτικές, οικονομικές και άλλες δεσμεύσεις. Υπηρετεί ένα
λογικό και σοφό ειρηνικό διεθνισμό και εξυπηρετεί μια κοινωνική ειρήνη
σε διεθνή κλίμακα. Για τον ολυμπισμό αρχή, τέλος και σκοπός είναι
αποκλειστικά ο τέλειος άνθρωπος καθιστώντας έτσι τον αθλητισμό
φαινόμενο ζωής και πολιτισμού.
Το αθλητικό πνεύμα μέσα από την ιστορία της Ελλάδας διαμορφώθηκε σταδιακά από “φιλοθεάμων” στην Κρητομυκηναϊκή εποχή (2200-1200 π.Χ), σε “ηρωικό” στην Ομηρική εποχή (1200-776 π.Χ).
Στην Κρήτη
φυτρώνει η αθλητική ρίζα, χωρίς βέβαια να ξεχνάμε ότι ο Δίας από την
Κρήτη ήλθε στην Ολυμπία και αρχίζει το προϊστορικό – ιστορικό φαινόμενο
των Ολυμπιάδων. Η Κρήτη είναι η πρώτη αθλομάνα όπως υποστηρίζει και ο
Πλάτων: “των γυμνασίων ήρχοντο πρώτοι μεν οι Κρήτες έπειτα
Λακεδαιμόνιοι” (Πολιτεία Ε’ 452). Οι Κρήτες, οι Μυκηναίοι και οι
Πελασγοί αρέσκονταν να γυμνάζονται για θρησκευτικούς και πολεμικούς
λόγους και το θέαμα ήταν το πιο ουσιώδες αθλητικό γνώρισμα της εποχής
εκείνης.
Τους Έλληνες
της εποχής του Ομήρου ενέπνεαν και καθοδηγούσαν τρία ιδεώδη: η
φιλοπρωτεία “Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμειναι άλλων” (Ιλ. Γ’ 783),
η προγονολατρεία “Μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμειν” (Ιλ. Ζ’ 208) και η
φιλοπατρία “Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρις” (Ιλ. Μ’ 243). Από
αυτή την ιδανική τριλογία που αποτελούσε την έννοια της ηρωικής
αντίληψης στον Όμηρο προήλθαν οι πέντε αρετές των ομηρικών ηρώων: η
ανδρεία, το κάλλος, η αλκή, η σύνεση και η ευγένεια. Όλη η αθλητική
αγωγή των ελληνικών φυλών των Ομηρικών χρόνων, είχε σκοπό την ανάπτυξη
των σωματικών και ψυχικών πολεμικών αρετών για την εξυπηρέτηση του
ηρωικού πνεύματος, το οποίο βοηθούσε στην αντιμετώπιση των σκληρών
συνθηκών της τότε ζωής και των πολεμικών αναγκών της πολιτείας.
Ακολούθησε ο
Ολυμπιακός «σωματικός» πολιτισμός που είχε ως βάση την αγωνιστική,
ιδεώδες την καλοκαγαθία, ανεπτύχθη τον 4ο και 5ο π.Χ. αιώνα. Η περίοδος
αυτή αρχίζει με την έναρξη των Ολυμπιακών αγώνων και αποτελεί συνέχεια
της ομηρικής με διάφορες προσθήκες ή αλλαγές στο αγωνιστικό πρόγραμμα
και πνεύμα. Αναλαμβάνει τώρα η πολιτεία τον αθλητισμό και τον κάνει
κρατική υπόθεση τρέφοντας τους πολίτες γύρω από τον νέο ανθρώπινο τύπο, “ο καλός καγαθός”.
Την περίοδο
αυτή η άθληση θεωρείτο καλλιτεχνία την οποία καθηγίαζε η θρησκεία, οι δε
αγώνες αποτελούσαν μέρος της θρησκείας του θεού πλάϊ στο ιερό του
οποίου τελούνταν. Οι ελληνικές πολιτείες παράλληλα με τον πολιτισμό που
είχε αναπτυχθεί βρήκαν ευκαιρίες για μια ομαδική συνεργασία των πολιτών.
Ανέπτυξαν χάρη της γενικής υγείας, ψυχαγωγίας και αγωγής τις σωματικές
ασκήσεις με πνεύμα ομαδικότητας και τις συνέδεσαν με την θρησκεία
οργανώνοντας “ιερές ημέρες” και γιορτές.
Εκεί η
άμιλλα και ο έρωτας του συναγωνισμού βρήκαν ιδανικό πεδίο ανάπτυξης. Η
αγωνιστική, η όρχηση, η μουσική καλλιεργούνταν με αγωνιστικό πνεύμα
ελέγχου και υπεροχής.
Εκεί στον ιερό χώρο της αιώνιας γαλήνης συνέβη χρόνο με το χρόνο ένα γεγονός αποφασιστικής σημασίας για τον άνθρωπο.
Εκεί
φανερώθηκε και πραγματοποιήθηκε το πνεύμα του Ολυμπισμού, ένα υπέροχο
κοινωνικό ανθρωπιστικό πνεύμα. Ο άγριος πόλεμος έγινε ειρήνη και ιερός
αγώνας. Η έχθρα μεταμορφώθηκε σε ευγενική άμιλλα. Ο άνθρωπος θεμελίωσε
την κοινωνία του και δημιούργησε τον πολιτισμό του.
Έτσι Ολυμπισμός και Ελληνισμός δημιούργησαν τον ανθρωπισμό.
Η μεταβολή αυτή άλλαξε ολοκληρωτικά την κατεύθυνση της πορείας του
ανθρώπου στο δρόμο της ζωής του. Η ειρήνη, (εκεχειρία), συμφιλίωση,
συναδέλφωση, άμιλλα, τιμιότητα, ανιδιοτέλεια, δικαιοσύνη, τόλμη ψυχής,
ηθικότητα, ιπποτισμός και καλοκαγαθία τα γνωρίσματα του Ολυμπισμού.
Ο 6ος π.Χ.
αιώνας ονομάστηκε “αιώνας της δύναμης”, ο 5ος π.Χ. “αιώνας δύναμης και
κάλλους” χάρη στη βελτίωση που πέτυχαν οι Έλληνες στην κοινωνική ζωή
τους, την οργανωμένη αγωγή των εφήβων και την αύξηση της σπουδαιότητας
των γυμναστικών ιδρυμάτων (γυμνασίων – παλαιστρών) και ο 4ος π.Χ. αιώνας
της “καλοκαγαθίας”. Η ανθρώπινη τελειότητα ήταν ο βασικός σκοπός του
αθλητισμού με την παράλληλη και αρμονική καλλιέργεια του σώματος και της
ψυχής.
Το ελληνικό
έθνος χρησιμοποίησε εντατικά τον αθλητισμό για να βελτιωθεί ποιοτικά, να
ανανεωθεί, να δημιουργήσει. Ο σκοπός της αθλητικής αγωγής ήταν η
ευδαιμονία της πολιτείας με τη δημιουργία “καλών και αγαθών” πολιτών.
Η εμφάνιση
των Ρωμαίων συντέλεσε σημαντικά στην κατάπτωση του θεσμού των Ολυμπιακών
αγώνων. Οι Ρωμαίοι δεν αντιλαμβάνονταν την πραγματική έννοια των αγώνων
και του πνεύματος τους και εισάγουν θεαματικές αναμνηστικές γιορτές,
βάρβαρες και αιμοχαρείς συνήθειες. Η τόσο ωραία τάξη και μεγάλη σημασία
των αγώνων άλλαξε χαρακτήρα και άρχισε να διαφθείρεται. Η Ρωμαϊκή
κυριαρχία επέδρασε ολέθρια κατά του αθλητισμού και της γενικότερης
ελληνικής αγωγής και έτσι περάσαμε στην παρακμή του μεσαίωνα (393
μ.Χ-1896 μ.Χ.) και στη κατάργηση των ολυμπιακών αγώνων από τον
Αυτοκράτορα Θεοδόσιο το 394 μ.Χ.
Με την
Αναγέννηση αρχίζει να παρουσιάζεται προοδευτικά ένα ανανεωμένο
ενδιαφέρον για τον αθλητισμό. Η μετάβαση από τον 18ο στον 19ο αιώνα
επέφερε μια ριζική αναστάτωση στην κοινωνία, η οποία με την βοήθεια του
Διαφωτισμού καταργεί βίαια ή αναμορφώνει τις μέχρι χθες ιθύνουσες τάξεις
και επιβάλει τα δικαιώματα του λαού.
Ο
νεοκλασσικισμός, η αποκάλυψη της τέχνης και το αισιόδοξο όραμα για τη
ζωή όπως μας κληροδοτήθηκε από την αρχαία Ελλάδα , η αρχαιολογία με τις
αξιοθαύμαστες ανακαλύψεις της ήταν τα στοιχεία της ιστορικής στιγμής για
την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων από τον Γάλλο διπλωμάτη Pierre de
Coubertin στην Αθήνα το έτος 1896.
Αρχίζει έτσι
η δεύτερη περίοδος των Ολυμπιάδων και της σύγχρονης αθλητικής αγωγής.
Μια περίοδος που αντιμετωπίζει και αυτή τους ίδιους κινδύνους παρακμής
που δεν μπόρεσαν να αποφύγουν οι αρχαίοι αγώνες και το φίλαθλο πνεύμα
τους.
Αυτή η
σύντομη ιστορική αναδρομή του αθλητικού ιδανικού σκιαγράφησε το
αθλητισμό πνεύμα στις ιστορικές περιόδους της Ελλάδας ώστε να μπορέσουμε
με σίγουρα και ασφαλή στοιχεία – κριτήρια να συγκρίνουμε το αθλητικό
πνεύμα του χθες και του σήμερα.
Σκοπός είναι
να μπορέσουμε να διακρίνουμε την αυριανή πορεία του αθλητικού ιδανικού,
να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας και να προτείνουμε μέτρα γι’ αυτό και
τον αθλητισμό γενικότερα. Η προβολή του αθλητικού ιδανικού είναι
σημαντικός συντελεστής για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα των νέων και
παρέχει μεγάλη δύναμη στον αγώνα χαλιναγώγησης των κακών έξεων.
Σήμερα ζούμε την τραγική περιπέτεια του μεγάλου δεσμώτη, που δεν είναι ο μυθικός Προμηθέας, αλλά η Ολυμπιακή ιδέα.
Θλίψη και
αγανάκτηση για το όλο και μεγαλύτερο κατρακύλισμα του πιο ωραίου
ιδανικού, του αθλητικού ιδεώδους. Τραγική η παραχάραξή του, θλιβερή η
διαπίστωση… το αθλητικό πνεύμα όλο και καταρρακώνεται, όλο και
βεβηλώνεται.
Ποιες είναι
λοιπόν οι αιτίες της κατάπτωσής του; Ποιοι είναι οι ηθικοί αυτουργοί
αυτού του εγκλήματος που έχει αρχίσει εδώ και χρόνια; Τι θα μπορούσε να
γίνει ώστε να σταματήσει αυτή η καταλυτική χιονοστιβάδα;
Είναι ανάγκη
να κάνουμε μια παραδοχή… ο αθλητισμός είναι αξία και ως αξία
ανακεφαλαιώνει την ίδια την προσωπική αξία του ανθρώπου. Κρατά μέσα του
ανυπολόγιστη ομορφιά, είναι το κλειδί που μας ανοίγει τους κήπους των
ωραίων, των μεγάλων θαυμάτων ή μας κατεβάζει στην κοιλάδα του αίσχους
και της μισαλλοδοξίας.
Τις αξίες τις διαφυλάσσουμε και δεν τις διαφθείρουμε, τις αναδεικνύουμε και δεν τις καταποντίζουμε και το σημαντικότερο ΔΕΝ ΤΙΣ ΕΜΠΟΡΕΥΟΜΑΣΤΕ.
Πηγές:
1. Θ. Γιαννάκης, Η φυσική αγωγή και ο αθλητισμός (διαχρονικά)
2. Β. Παπακυριακού, Αθλητική Αγωγή, Θεσσαλονίκη, 1984
