(του Θάνου Λεονταρή, ασκούμενου δικηγόρου στη Θεσσαλονίκη και κάτοχου μεταπτυχιακού*)
Δίχως αμφιβολία, η αναφορά στην Τουρκία προκαλεί σε πολλούς Έλληνες μία αυθόρμητη δυσφορία. Έτη και έτη καλλιέργειας δυσπιστίας προς τη γείτονα χώρα, πολλές φορές δικαίως άλλες φορές όχι και τόσο, έχουν καθιερώσει μία επιθετική έως και εχθρική νοοτροπία στην αντιμετώπιση των γειτόνων.
Η Τουρκία αυτή τη στιγμή βιώνει την μεγαλύτερη ανατροπή του status quo από την πρώτη εκλογή του Ερντογάν στον πρωθυπουργικό θώκο το 2003. Η βίαιη απόπειρα ανατροπής του το βράδυ της 15 Ιουλίου 2016 δεν εξέπληξε κανέναν. Ήταν αναμενόμενη η δράση κύκλων των ενόπλων δυνάμεων αρκετό καιρό πριν το πραξικόπημα. Αρχικά έγινε, και κάποιοι ακόμα πιστεύουν, πως η απόπειρα ήταν οργανωμένη «εκ των έσω», το επιχείρημα εδώ είναι ότι δεν είναι δυνατόν να είναι τόσο ερασιτεχνική η οργάνωση του.
Κι όμως, η πραγματικότητα δεν είναι τόσο συνωμοσιακή, οι αξιωματικοί που οργάνωσαν το πραξικόπημα ήταν ένα μείγμα σκληρών κεμαλιστών, γκιουλενιστών και οπορτουνιστών. Οι αντίστοιχες στρατιωτικές «κρίσεις» των ανωτάτων συμβαίνουν τον Αύγουστο κάθε έτους, και οι διοργανωτές του πραξικοπήματος γνώριζαν πως θα ήταν οι πρώτοι προς αποχώρηση από το στράτευμα. Ως εκ τούτου, αυτό το συνονθύλευμα διαφορετικών πολιτικών ομάδων και συμφερόντων αποφάσισε να δράσει εν θερμώ και δίχως να έχει έτοιμο το σχέδιο του. Μάλιστα, το σχέδιο προδόθηκε πολλές ώρες πριν καθώς η αδικαιολόγητη κινητικότητα σε βάσεις-κλειδιά κινητοποίησε ανώτατους στρατιωτικούς και στελέχη των υπηρεσιών ασφαλείας πιστά στον Ερντογάν τα οποία και τον ενημέρωσαν άμεσα. Λόγω αυτής της έγκαιρης ενημέρωσης μπόρεσε ο Πρόεδρος της Τουρκίας να γλιτώσει με τη ζωή του εκείνο το βράδυ. Οι στρατιώτες που συμμετείχαν στις ενέργειες της 15ης Ιουλίου, είχαν ενημερωθεί προς πρόκειται για «εκπαιδευτική άσκηση», ενώ στη Σμύρνη το βράδυ του πραξικοπήματος ο κόσμος πανηγύριζε υπέρ των πραξικοπηματιών.
Η πρόσκαιρη πολιτική αναταραχή, δεν τράβηξε όμως την προσοχή από το πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Τουρκία με τη μαζική εισροή προσφύγων από τη Συρία και μετανάστες από άλλες χώρες. Σε μία έξοδο στη Σμύρνη, μπορείς να γνωρίσει κανείς Σύριους (Αλέβιτες, Κούρδους, Άραβες ή Τουρκμένους), Τυνήσιους, Παλαιστίνιους, Αφγανούς (από διάφορες εθνοτικές ομάδες), Ιρανούς, Αιγύπτιους κ.ο.κ. Το τουρκικό κράτος, στην προσπάθεια του να ενσωματώσει τους Σύρους έχει προχωρήσει σε μία σειρά ρυθμίσεων που διευκολύνουν την παραμονή τους στην Τουρκία. Φημολογείται βέβαια πως αυτές οι ρυθμίσεις , όπως μεταξύ άλλων η παροχή του δικαιώματος ψήφου στους Σύρους πρόσφυγες, στοχεύουν στην αλλοίωση του δημογραφικού σε συγκεκριμένες περιοχές όπου τα ποσοστά του κυβερνώντος κόμματος υστερούν. Μολαταύτα, το σίγουρο είναι πως η Τουρκία κρατά αυτή τη στιγμή το κλειδί για τη μείωση των προσφυγικών ροών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε οικονομικό επίπεδο, η Τουρκία παρουσιάζει τεράστια ανοικοδόμηση πολυκατοικιών και μονοκατοικιών, και κατασκευές ΑΠΕ και οδικές υποδομές. Στο επίκεντρο της ιδιωτικής ανοικοδόμησης αξίζει να σημειωθεί ότι το κυρίαρχο πολιτικό-οικονομικό λόμπυ που στηρίζει το κυβερνών κόμμα είναι ο χώρος της κτηματαγοράς. Πέραν τούτου, κρίσιμη για την οικονομική αυτή δραστηριότητα είναι η χαλαρή πιστωτική πολιτική των τραπεζών, καθώςενδεικτικά αναφέρεται πως το επιτόκιο στις πιστωτικές κάρτες κυμαίνεται στο 1-3 % ομοίως και στα δάνεια. Ενώ παράλληλα, πρόσφατες δηλώσεις του προέδρου της Τουρκίας πως όσες τράπεζες λάβουν μέτρα εκτέλεσης κατά οφειλετών για ανεξόφλητες οφειλές είναι «προδότες» δεν φαίνεται να ευνοούν ένα υγιές χρηματοοικονομικό περιβάλλον.
Τουρκικές εταιρείες τεχνολογίας προσπαθούν να μπουν στην αγορά των οικιακών ηλεκτρικών συσκευών και συσκευών προσωπικής τεχνολογίας. Η τουρκική κυβέρνηση, προσπαθεί να τονώσει αυτήν την τεχνολογική δραστηριότητα δημιουργώντας ένα δίκτυο ελευθέρων ζωνών και παρέχοντας φορολογικά κίνητρα και φθηνά δάνεια. Ενώ στον αγροτικό τομέα οι πολιτικές ενίσχυσης των κτηνοτρόφων έχουν αποτύχει λόγω κακοδιαχείρισης των κρατικών κονδυλίων ταυτόχρονα η συνεχιζόμενη διαμάχη με το PKK επηρεάζει την κτηνοτροφική παραγωγή οδηγώντας ανοδικά τις τιμές του κρέατος. Ενώ για να καλύψει το κενό στις τρέχουσες συναλλαγές το τουρκικό κράτος βασίζεται στην Turkish Airlines και στην Dogus (η οποία έχει ιδιωτικό μανδύα αλλά σθεναρή κρατική στήριξη) για την εισροή δολαρίων και ευρώ στην οικονομία της.
Οι παραπάνω διαπιστώσεις, συνθέτουν ένα δύσκολο σκηνικό στο οποίο η ΕΕ αλλά και η χώρα μας θα πρέπει να αντιμετωπίσουν μία Τουρκία η οποία απειλείται με κατάρρευση, καθώς η οικονομία της κινείται σε ρυθμούς «φούσκας» . Πράγματι, εάν κάποιος ρίξει μία ματιά στις οικονομικές καταστάσεις των δύο μεγάλων εταιρειών τηλεπικοινωνιών θα παρατηρήσει πως σταθερά αυξάνεται ο αριθμός των ανεξόφλητων οφειλών ενώ για δεύτερο συνεχές εξάμηνο μειώνονται οι πωλήσεις ακινήτων. Τα δύο αυτά σημάδια είναι τα πρώτα συμπτώματα για τη μελλοντική κατάρρευση, η οποία θα έρθει κατά πάσα πιθανότητα λόγω των ληξιπρόθεσμων οφειλών σε πιστωτικές κάρτες και δάνεια. Απορίας άξιο είναι επίσης ο αριθμός ακριβών κινητών που βρίσκονται στην κατοχή των τούρκων πολιτών όταν η τιμή πώλησης τους είναι σχεδόν διπλάσια από των ευρωπαϊκό μέσο όρο. Παράλληλα, η πολιτική της παρούσας κυβέρνησης να τονώσει την οικονομία σε απομακρυσμένες περιοχές ιδρύοντας κατά την τελευταία δεκαετία αμφίβολης ποιότητας ΑΕΙ θυμίζει την ίδια αποτυχημένη πρακτική που ακολούθησε η Ελλάδα την περίοδο του '90.
Η Τουρκία αρνείται πεισματικά να γίνει ο φθηνός «αγρόκηπος» της Ευρώπης, ενώ πλέον είναι εμφανές ότι η στρατηγική της τοποθέτηση δε θυμίζει μία «διακριτική» παρουσία αλλά περισσότερο την Ινδία της Μ. Ανατολής. Άλλωστε, η επένδυση στην τεχνολογία και η σταδιακή εγκατάλειψη του πρωτογενούς τομέα φαίνεται να αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της οικονομικής πολιτικής της γείτονος. Πέραν τούτου, οι ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες παροχής υποτροφιών στους απανταχού εθνοτικά Τούρκους, είτε αυτοί βρίσκονται στο Αφγανιστάν είτε στους Ουιγούρους της Α. Κίνας, η Τουρκία φαίνεται να ενστερνίζεται τη ρωσική προσέγγιση στην προβολή εθνικής ισχύος. Μέσω δηλαδή της παροχής κινήτρων στους εθνοτικά Τούρκους ανά τον κόσμο να έρθουν στην Τουρκία και να τους εντάξουν στο παγκόσμιο δίκτυο «influencers» με την επιστροφή τους στην χώρα καταγωγής τους.
Εν κατακλείδι, τα επόμενα χρόνια στην εξέλιξη των σχέσεων ΕΕ-Ελλάδας-Τουρκίας θα είναι ενδιαφέροντα. Η Τουρκία είναι σε θέση να ρυθμίζει αυτή τη στιγμή την στρόφιγγα για περίπου 2,7 εκ. Σύρους πρόσφυγες ενώ αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους στρατούς στο ΝΑΤΟ. Είναι προς το συμφέρον της ΕΕ και της χώρας μας η Τουρκία να παραμείνει σταθερή πολιτικά και οικονομικά. Εάν κάποιος νομίζει ότι υπήρχε αναταραχή κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος, δε μπορεί να φανταστεί τι θα γίνει αν, ο μη γένοιτο, καταρρεύσει το τραπεζικό σύστημα της Τουρκίας.
*Ο αρθογράφος εργάστηκε το καλοκαίρι του 2016 στο Γραφείο Νομικού Συμβούλου του Στρατηγείου Χερσαίων Δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Σμύρνη.
