ΕΠΙΤΟΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 1879

Οι ρίζες του Μακεδονικού ζητήματος και το σπάσιμο του προφράγματος.

Γράφει ο Ανδρέας Σταλίδης.

Δημοσιεύθηκε στην Εστία, 24 Οκτωβρίου 2018.

Ο Πολύβιος (ΙΧ, 34, 1) μας μεταφέρει λόγια του Λυκίσκου ότι στους Μακεδόνες αξίζουν μεγάλες τιμές, διότι «γάρ αιεί ποτ’ αν εν μεγάλοις κινδύνοις τα κατά τούς Έλληνας, ει μη Μακεδόνας είχομεν πρόφραγμα», δηλαδή θα βρισκόμασταν σε μεγάλο κίνδυνο οι Έλληνες αν δεν είχαμε τους Μακεδόνες ως πρόφραγμα. Είτε παλαιότερα (5ο π.Χ. αιώνα οι Πέρσες), είτε στην εποχή της ρήσης (2ο π.Χ. αιώνα οι Ρωμαίοι), οι Μακεδόνες  ήταν ο προμαχώνας διότι «ου παύονται διαγωνιζόμενοι προς τους βαρβάρους υπέρ της των Ελλήνων ασφαλείας». Ο λόγος ήταν η Γεωγραφία.

Δύο χιλιάδες χρόνια μετά, η Ελλάδα επέλεξε να ταχθεί με τη ναυτική δύναμη, την Αγγλία, αντί της Ρωσίας, η οποία αναζήτησε νέο σύμμαχο στην περιοχή. Η κάθοδος στις θερμές θάλασσες περνούσε από το φράγμα της Μακεδονίας. Ταυτόχρονα, αναδύεται σταδιακά ο πανσλαβισμός. Στο δεύτερο Πανσλαβικό Συνέδριο στη Μόσχα το 1867 αποφασίστηκε να εξεγερθούν οι Σλαβικοί λαοί ζητώντας εθνική ανεξαρτησία. Ο δεσμός της κοινής πίστης αντικαθίσταται από τον δεσμό του κοινού αίματος και εδώ έχουμε τις εξελίξεις που μας αφορούν. Ο Νικολάι Πάβλοβιτς, κόμης Ιγνάτιεφ μετά τις στρατιωτικές επιτυχίες του στην Κίνα (35 ετών έγινε στρατηγός!), τοποθετείται το 1864 ως πρεσβευτής της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, όπου έμεινε έως το 1878, όταν πέτυχε τον στόχο του όπως θα δούμε παρακάτω.

Το 1870 κατάφερε να εκδοθεί το Σουλτανικό Φιρμάνι δημιουργίας της Βουλγαρικής Εξαρχίας. Επρόκειτο για την υλοποίηση του σχεδίου του πανσλαβισμού και την γέννεση του Μακεδονικού ζητήματος. Το σχέδιό του ήταν το εξής: Οι Έλληνες θα έπαιρναν την Μικρά Ασία και τα νησιά του Αιγαίου, όμως θα ήταν «δευτέρου βαθμού» σύμμαχοι των Ρώσων. Άλλωστε, είχαν επιλέξει τους Άγγλους. Οι Βούλγαροι θα ήταν αυτοί που θα έπρεπε να ελέγχουν την Μακεδονία, ώστε να διασφαλίζουν την πρόσβαση στις θερμές θάλασσες για λογαριασμό των Ρώσων. Το σχέδιο αυτό του Ιγνάτιεφ πέρασε απαρατήρητο από το κοντόφθαλμο ελλαδικό κράτος. Είδε την εξέλιξη ως ένα εκκλησιαστικό σχίσμα, στο οποίο μάλιστα δεν είχε καν νομιμοποίηση να διαμαρτυρηθεί διότι αυτό ήρξατο χειρών αδίκων διακυρήσσοντας ανεξαρτησία από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1833.

Το εκκλησιαστικό σχίσμα της Εξαρχίας του 1870 όμως δεν αρκούσε για να προσεγγίσει τους ρευστής συνείδησης πληθυσμούς. Έτσι, το 1878 η νίκη του Ρωσικού στρατού δημιούργησε το Βουλγαρικό κράτος με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, κατά την οποία θα προσαρτούσε και την Μακεδονία. Οι Έλληνες αντέδρασαν σφόδρα! Τότε ξεκίνησε ο Μακεδονικός Αγώνας, δηλαδή ο αγώνας να διατηρηθεί η ελληνική ταυτότητα της Μακεδονίας. Οι κάτοικοι της Μακεδονίας δεν δέχθηκαν το αποτέλεσμα των μαχών μεταξύ Ρώσων και Οθωμανών σε άλλη περιοχή (Πλέβνα της βόρειας Βουλγαρίας), οι οποίες υποχρέωσαν τους Οθωμανούς να υπογράψουν. Με την επανάστασή τους το 1878 απέδειξαν ότι ούτε «εθνικά Μακεδόνες» υπήρχαν, ούτε καν Βούλγαροι εκείνη την εποχή στην Μακεδονία. Έτσι, η Μακεδονία περέμεινε στους Οθωμανούς, για να απελευθερωθεί τρεις δεκαετίες μετά από τον ελληνικό στρατό.

Η ζημία όμως είχε ήδη γίνει, διότι όσοι ενσωματώθηκαν στην Εξαρχία, εκτός από Εκκλησία, είχαν πλέον και ένα κράτος στο οποίο προσέβλεπαν, αυτό της Βουλγαρίας. Ακόμη και το 1893, όταν ιδρύθηκε η «Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση», ο στόχος ήταν η ενσωμάτωση της Μακεδονίας στην Βουλγαρία. Δεν είχε ακόμη αναδυθεί η ψευδο-«μακεδονική» εθνική συνείδηση . Γι’ αυτό και το Ήλιντεν (1903) γιορτάζεται στην Βουλγαρία ως εθνική εορτή.

Όταν η Ρωσία άλλαξε πολιτισμικό υπόδειγμα το 1917 και πέρασε στους κομμουνιστές, αντικατέστησε τον πανσλαβισμό με τον πανκομμουνισμό. Έτσι, στην τρίτη κομμουνιστική διεθνή συνεδρία, το 1921, επέβαλλε το αίτημα για μία αυτόνομη Μακεδονία στα κομμουνιστικά κόμματα των Βαλκανίων. Ο στόχος ήταν παρόμοιος: το σπάσιμο του γεωγραφικού φράγματος της Μακεδονίας. Η συνέχεια, μέχρι σήμερα, είναι καλύτερα γνωστή.

Αυτό που είτε κατάφεραν προσωρινά, είτε απέτυχαν να καταφέρουν οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, διάφοροι επιδρομείς, οι πανσλαβιστές και οι κομμουνιστές Ρώσοι τους προηγούμενους 25 αιώνες, το «καταφέρνει» σήμερα η ελληνική κυβέρνηση: αποδέχεται το σπάσιμο του προφράγματος της Μακεδονίας. Από την άλλη μεριά, στη σύντομη αυτή ιστορική επισκόπηση, βλέπουμε ότι η Ιστορία δεν σταματά.

Κύριες αιτίες της ήττας της Στρατιάς Μ. Ασίας και της καταστροφής του Στρατού τον Αύγουστο του 1922 (αναδημοσίευση)

Από το ιστολόγιο "Βελισάριος"

Το παρόν κείμενο αποτελεί μία ελαφρώς εκτενέστερη έκδοση του άρθρου μας με τίτλο  «Κύριες αιτίες της ήττας της Στρατιάς Μ. Ασίας και της καταστροφής του Στρατού τον Αύγουστο του 1922» που δημοσιεύτηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2018 στο «Αφιέρωμα Μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή» της εφημερίδας ΕΘΝΟΣ της Κυριακής.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την εφημερίδα ΕΘΝΟΣ της Κυριακής, την υπεύθυνη για την έκδοση του «Αφιερώματος Μνήμης στη Μικρασιατική Καταστροφή», δημοσιογράφο κυρία Μαρίνα Ζιώζιου και τον ιστορικό κύριο Βλάση Αγτζίδη που επιμελήθηκε την έκδοση του αφιερώματος, για τη τιμή που μας έκαναν να παρουσιάσουμε τη δική μας άποψη για το τραγικότερο γεγονός της σύγχρονης ιστορίας μας.

Επιχειρήσεις (Σχεδιάγραμμα 1)

Το πρωί της 13ης Αυγούστου 1922 (π.ημ.)² η 1η Τουρκική Στρατιά επιτέθηκε εναντίον των Ελληνικών μεραρχιών που κάλυπταν τη δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ. Η Ελληνική διοίκηση υπέστη στρατηγικό αιφνιδιασμό και εξ αιτίας της απουσίας  εφεδρείας και άλλων αδυναμιών, η αντίδρασή της υπήρξε ατελέσφορη. Το πρωί της 14^ης η άμυνα κατέρρευσε και ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού υποστράτηγος Τρικούπης, διέταξε άμεση απαγκίστρωση. Την επομένη οι υποχωρούσες δυνάμεις διασπάστηκαν στην ομάδα Τρικούπη που συμπτυσσόταν βραδέως βόρεια της σιδηροδρομικής γραμμής και την ομάδα Φράγκου που τη νύκτα της 15^ης εγκαταστάθηκε στην οχυρωμένη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ. Στις 16/8 η Ομάδα Φράγκου εγκατέλειψε αμαχητί τη τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ, μολονότι προ του μετώπου της η Ομάδα Τρικούπη μαχόταν σκληρά για να συνενωθεί μαζί της. Στις 17 Αυγούστου η Ομάδα Τρικούπη καταστράφηκε στη κοιλάδα του Αλή Βεράν, αιχμαλωτισθέντων και των διοικητών των Α’ και Β’ Σωμάτων Στρατού, ενώ η Ομάδα Φράγκου υποχώρησε «εν διαλύσει» προς το Αιγαίο.

Η αμυντική μάχη επί της τοποθεσίας της Εξέχουσας στις 13/8 και 14/8 και οι 
διαδοχικές τοποθεσίες που καταλήφθησαν από τις Ελληνικές δυνάμεις κατά 
τη σύμτπυξή τους προς το Τουμλού Μπουνάρ. Εξέχουσα του 
Αφιόν Καραχισάρ ονομαζόταν η αμυντική γραμμή που κάλυπτε το Αφιόν 
και προεξείχε υπό μορφή σφήνας εκτός της υπόλοιπης Ελληνικής αμυντικής γραμμής.

Μέχρι και σήμερα, η γενική ιστοριογραφία δεν έχει δώσει επαρκείς εξηγήσεις για τη ραγδαία ήττα και συντριβή της Μικρασιατικής Στρατιάς των 200.000 ανδρών και των 400 πυροβόλων, που μέχρι και τις 13 Αυγούστου 1922 συνέχιζε να είναι ισοδύναμη (αν όχι ισχυρότερη) του Τουρκικού στρατού. Οι συντάκτες του παρόντος θεωρούν ως σημαντικότερες αιτίες τις παρακάτω:

Επί της πολιτικής διεύθυνσης της εκστρατείας

Μετά την αποτυχία των επιχειρήσεων προς την Άγκυρα τον Αύγουστο του 1921, η κυβέρνηση διέταξε (στις 4 Σεπτεμβρίου 1921) τη συμπτυσσόμενη από τον Σαγγάριο Στρατιά να εγκατασταθεί σε μία γραμμή που θα απέκοπτε την Κωνσταντινούπολη από την υπόλοιπη Τουρκία και θα κάλυπτε μία έκταση μεγαλύτερη της διεκδικούμενης, προκειμένου η επιπλέον να χρησιμοποιηθεί ως αντάλλαγμα στις διαπραγματεύσεις! Είναι πρόδηλο ότι η κυβέρνηση αδυνατούσε να αντιληφθεί ότι μετά την αποτυχία των θερινών επιχειρήσεων για την καταστροφή του Τουρκικού στρατού, η Κεμαλική Τουρκία θα ενισχυόταν πολιτικά και οι αντιλήψεις των «συμμάχων» για την επίλυση του Μικρασιατικού ζητήματος θα μετατοπίζονταν σε δυσμενέστερες θέσεις για τα Ελληνικά συμφέροντα.

Αν η κυβέρνηση συνεκτιμούσε με ρεαλισμό τις πολιτικοστρατιωτικές επιπτώσεις από την αποτυχία του Σαγγάριου και τη διακηρυγμένη απόφαση των Κεμαλικών να «διώξουν» τα ξένα στρατεύματα από την Μικρά Ασία —ως βασική προϋπόθεση για την συνομολόγηση συμφωνίας ειρήνης— θα αντιλαμβανόταν  ότι το ζήτημα της παραμονής της Ελλάδας στη Μικρά Ασία θα λυνόταν αναπόφευκτα και πολύ σύντομα στο πεδίο της μάχης και όχι στις αίθουσες των διαπραγματεύσεων.

Κατόπιν τούτων, για να συνεχιστεί με ασφάλεια η παραμονή του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία, επιβαλλόταν  η γενική κινητοποίηση των απανταχού της γης δυνάμεων του έθνους, η ανασυγκρότηση και η ενίσχυση  της Στρατιάς, η διατήρηση ακμαίου του ηθικού και του επιθετικού πνεύματος, η αξιοποίηση, τόσο στα σχέδια όσο και στην εκπαίδευση, των συμπερασμάτων από τις διεξαχθείσες επιθετικές επιχειρήσεις του θέρους του 1921, η εγκατάσταση των δυνάμεων σε μία ισχυρή αμυντική τοποθεσία που να επιτρέπει την οικονομία δυνάμεων και η τήρηση του μεγαλύτερου μέρους της δύναμης σε εφεδρεία, ώστε η Στρατιά, διατηρώντας ελευθερία ενεργείας, να αντιδρά άμεσα και αποφασιστικά σε οποιαδήποτε ενέργεια του αντιπάλου. Μολονότι στον Σαγγάριο δεν επετεύχθη η καταστροφή του Τουρκικού στρατού, η Στρατιά μπορούσε να κερδίσει την αμυντική μάχη και να αλλάξει τη πορεία των πραγμάτων θετικά για την Ελλάδα. Η «άλλη» λύση, ήταν η ταχεία αποχώρηση του Στρατού και του Ελληνικού πληθυσμού από τη Μικρά Ασία.

Παρά ταύτα η κυβέρνηση εναπόθεσε τις ελπίδες της για εξεύρεση λύσης στις διαπραγματεύσεις και ο πρωθυπουργός αναχώρησε στις 4 Οκτωβρίου για το εξωτερικό, όπου και παρέμεινε επί πεντάμηνο, κρούοντας ματαίως κλειστές πόρτες. Στο μεσοδιάστημα από την αποτυχία του Σαγγάριου μέχρι και τη τελική Τουρκική επίθεση, η κυβέρνηση αδιαφόρησε για την ενίσχυση της πολεμικής ικανότητας της Στρατιάς και αγνόησε τις αναφορές των ανωτάτων διοικητών για τα ζητήματα που επηρέαζαν δυσμενώς τη πειθαρχία και το ηθικό και ειδικότερα τη γενικευμένη ανυποταξία και λιποταξία, καθώς και την ανισότητα στο καταβαλλόμενο φόρο αίματος (νοσηρή, δυσώδης και άνομη πρακτική που διαιωνίζεται μέχρι και σήμερα).

Γενική κινητοποίηση των δυνάμεων του έθνους δεν επιχειρήθηκε και ούτε δημιουργήθηκε «Μικρασιατική ιδεολογία» στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία.

Ο τετράκις αποτυχών Αρχιστράτηγος Παπούλας διατηρήθηκε στη θέση του, αντικατασταθείς το Μάιο του 1922 από τον «ιδιόρρυθμο» και αυταρχικό αντιστράτηγο Χατζανέστη, που βρισκόταν εκτός στρατεύματος από το 1916.

 

Επί της στρατιωτικής διεύθυνσης της εκστρατείας (Σχεδιάγραμμα 2)

Μολονότι η κυβέρνηση συνιστούσε στη Στρατιά να διαρρυθμίσει τις αποφάσεις και τις ενέργειές της με βάση το στρατιωτικό συμφέρον, η διοίκηση της Στρατιάς (και η κυβέρνηση) ελκυόμενη από την κατοχή μεγάλων πόλεων, αποφάσισε να εγκατασταθεί σε μία αμυντική γραμμή που θα κάλυπτε τη σιδηροδρομική γραμμή της «Βαγδάτης – Σμύρνης», παρ’ όλο που παραδεχόταν ότι αυτή «ουδέν φυσικόν κώλυμα» διέθετε που να την καθιστά πλεονεκτική για άμυνα. Η περίπτωση εγκατάστασης στην ισχυρή τοποθεσία των ορέων Ακάρ – Μουράτ – Ακτσάλ – 1799 – Τουρκμέν – Τουτλουτζά – Μποζ (ή Ντουμανίτς – Όλυμπος), με παράλληλη ριζική καταστροφή της σιδηροδρομικής γραμμής της «Βαγδάτης – Σμύρνης» (εν απουσία της οποίας ο στερούμενος φορτηγών αυτοκινήτων Τουρκικός στρατός δεν θα ήταν σε θέση —για μεγάλο χρονικό διάστημα— να αναλάβει την εκτέλεση ευρέων επιθετικών επιχειρήσεων) ουδέποτε εξετάστηκε.

Στο σχεδιάγραμμα απεικονίζεται η αμυντική γραμμή που καταλήφθηκε 
από τη Στρατιά Μ. Ασίας μετά την αποχώρηση από τον Σαγγάριο, καθώς 
και η διάταξη των αντιπάλων Στρατιών στις 31 Ιουλίου 1922

Η επιλεγείσα αμυντική γραμμή ήταν μεγάλου αναπτύγματος, αντιοικονομική, στερούταν ισχυρών εδαφικών ερεισμάτων και απορρόφησε στη κάλυψή της το σύνολο σχεδόν των δυνάμεων της Στρατιάς. Η διάταξη των δυνάμεων επί του μετώπου ήταν ανορθολογική, με περιοχές περιορισμένης επικινδυνότητας να απορροφούν δυσανάλογα μεγάλες δυνάμεις. Το πυροβολικό τάχθηκε εφ’ ολοκλήρου του μετώπου, και μετατράπηκε σε τοπομαχικό. Μολονότι η Στρατιά είχε εκτιμήσει ότι επιβαλλόταν η τήρηση «ολοκλήρων Μεραρχιών εν εφεδρεία, ων ο αριθμός κατ’ ελάχιστον δέον να υπολογισθή εις το ήμισυ των διατιθεμένων» —και τούτο επειδή δεν θα υπήρχε επαρκής χρόνος προειδοποίησης περί Τουρκικής επίθεσης— αυτό ουδέποτε επιτεύχθηκε. Το τελικό αποτέλεσμα των παραπάνω επιλογών ήταν η μετάλλαξη της Μικρασιατικής Στρατιάς από εμπειροπόλεμη στρατηγική δύναμη σε μία διοίκηση δυνάμεων προκαλύψεως, κατεσπαρμένων σε ένα μέτωπο 800 χιλιομέτρων, ανίκανη να αντιδράσει αποτελεσματικά σε μία μεγάλη Τουρκική επίθεση.

Η δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας στοιχήθηκε σε έδαφος αμυντικά μειονεκτικό και υποκείμενο στο κατεχόμενο από τον εχθρό έδαφος, οχυρώθηκε πλημμελώς, στερούταν επαρκούς πυροβολικού και εφεδρείας, και οι εκεί αμυντικές δυνάμεις είχαν σοβαρά προβλήματα διοίκησης και αξιοπιστίας. Υποβληθείσα πρόταση από τον Υπαρχηγό του επιτελείου της Στρατιάς για τη μεταφορά της ΙΙας Μεραρχίας στη δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας ως εφεδρεία, απορρίφθηκε από τον Χατζανέστη.

Τα συμπεράσματα των επιχειρήσεων του 1921 ουδόλως αξιοποιήθηκαν. Το Ιππικό παρέμεινε ο «φτωχός συγγενής» του Πεζικού, η Μεραρχία Ιππικού βρισκόταν μακριά από την εξέχουσα, τα αξιόλογα πυροβόλα Σκόντα των 105 χιλ. διατέθηκαν σε μη κρίσιμης σημασίας περιοχές, τα σύγχρονα βαρέα πυροβόλα Σκόντα μεταφέρθηκαν στην Αν. Θράκη, τα μικρών δυνατοτήτων διατιθέμενα αναγνωριστικά αεροσκάφη δεν αντικαταστάθηκαν από νεώτερα, τα κενά της μάχιμης δύναμης δεν συμπληρώθηκαν και οι διοικήσεις δεν «έμαθαν» από τις προηγηθείσες επιχειρήσεις το πώς ενεργούν οι Τούρκοι.

Η ευθύνη της άμυνας της εξέχουσας ανατέθηκε στον υποστράτηγο Τρικούπη, που αποδεδειγμένα ενεργούσε «συντηρητικά». Ο Τρικούπης είναι ο κύριος υπεύθυνος που η αμυντική μάχη, και κυρίως η υποχωρητική προς το Τουμλού Μπουνάρ, διεξήχθησαν υπό δυσμενείς συνθήκες για τα Ελληνικά όπλα. Πειθαρχώντας στις διαταγές του Χατζανέστη, δεν τόλμησε να αναπτύξει την επιβαλλόμενη εκ της ανάγκης των πραγμάτων πρωτοβουλία, κώφευσε στις εκκλήσεις των υφισταμένων του για ταχεία σύμπτυξη στο Τουμλού Μπουνάρ και καταδίκασε τις άθικτες δυνάμεις που τον ακολουθούσαν σε συντριβή και αιχμαλωσία.

Η πειθαρχία και το ηθικό του Στρατού δεν βρίσκονταν στο απαιτούμενο εκ των περιστάσεων επίπεδο. Η δεκαετής πολεμική προσπάθεια, η μακρά απουσία των στρατιωτών από τις εστίες τους, η αποτυχία των θερινών επιχειρήσεων που στέρησαν την ελπίδα επιτυχούς κατάληξης της εκστρατείας, το άφθονο αίμα που χύθηκε χωρίς αποτέλεσμα, καθώς και τα αναζωπυρωθέντα πάθη του διχασμού, άσκησαν δυσμενή επιρροή στη πειθαρχία και το ηθικό. Επιπλέον η στασιμότητα και η δεκάμηνη αδράνεια, χαλάρωσαν έτι τη πειθαρχία.

Παρά ταύτα, το μειωμένο ηθικό δεν αποτέλεσε τη κύρια αιτία της ήττας, όπως ισχυρίζονται πολλοί. «Το μειωμένον ηθικόν συνέτεινεν, αλλά δεν έκρινεν. Ο Έλλην στρατιώτης επολέμησεν … γενναίως …». Οι μονάδες που διέθεταν ικανές διοικήσεις, πολέμησαν με ηρωισμό και διατήρησαν τη συνοχή τους. Τα περιστατικά ανυπακοής, διαρροής και εγκατάλειψης θέσεων που παρουσιάστηκαν σε κάποιες μονάδες, ήταν αποτέλεσμα αφ’ ενός των ανίκανων διοικήσεων αυτών των μονάδων και αφ’ ετέρου της κακής διεύθυνσης της μάχης από τις ανώτερες διοικήσεις. Η επιβαλλόμενη απομάκρυνση των ανίκανων αξιωματικών από τη διοίκηση μονάδων, μολονότι ζητήθηκε, δεν εγκρίθηκε και δεν έγινε. [σ.σ.: «Δεν κάνουν όλοι οι αξιωματικοί για διοικητές μονάδων και πολύ λιγότεροι είναι οι ηγέτες». Το «αξίωμα» αυτό, δεν το έχει αποδεχθεί ακόμη ο Ελληνικός Στρατός.]

Παρά τα παραπάνω σοβαρότατα προβλήματα (για τα οποία η κυβέρνηση ήταν ενήμερη), η ανωτάτη στρατιωτική ηγεσία  πίστευε ότι η διάταξη των δυνάμεων και η οχύρωση της αμυντικής τοποθεσίας εγγυόνταν την απόκρουση  κάθε Τουρκικής επίθεσης και κατόπιν τούτου διαβεβαίωνε την κυβέρνηση ότι το μέτωπο ήταν ακλόνητο. 

Ο Τουρκικός στρατός 

Μετά τις επιχειρήσεις του Σαγγάριου, η Τουρκική ηγεσία μετέφερε τις δυνάμεις της νοτιοανατολικά του Αφιόν Καραχισάρ, τηρώντας τη  προκάλυψη έναντι της Ελληνικής Στρατιάς με ασθενείς δυνάμεις. Παράλληλα ανέλαβε ένα ευρύ πρόγραμμα ανασυγκρότησης, ενίσχυσης, εξοπλισμού και εκπαίδευσης του Τουρκικού στρατού, προετοιμάζοντας μεθοδικά την τελική επίθεση της. Κύριος συμπαραστάτης στο έργο της ήταν το σώμα των αξιωματικών, που είχαν επιλεγεί με αυστηρά κριτήρια ικανότητας από τα πολυάριθμα στελέχη του πρώην Οθωμανικού στρατού. Διέθεταν συνείδηση της αποστολής τους και ήταν αυτοί που συγκρατούσαν σε συνοχή το Τουρκικό στρατό.

Η επιτυχία του Τουρκικού σχεδίου επιθέσεως στηρίχθηκε στους εξής τέσσερις πυλώνες: 1) Στη προσβολή του ασθενούς της Ελληνικής αμυντικής διάταξης δια δυνάμεων εξαιρετικά υπέρτερης ισχύος. 2) Στη μεταφορά με απόλυτη μυστικότητα του κύριου όγκου του Τουρκικού στρατού (12 μεραρχίες Πεζικού και 3 Ιππικού) νότια της Εξέχουσας του Αφιόν, προς επίτευξη στρατηγικού αιφνιδιασμού της Ελληνικής διοίκησης, όπως και τελικά συνέβη. 3) Στη συγκεντρωτική χρησιμοποίηση του διατιθέμενου βαρέως πυροβολικού κατά περιορισμένων στόχων, προκειμένου να διευκολυνθεί η δημιουργία ρήγματος στην Ελληνική άμυνα. 4) Στην τολμηρή διείσδυση του Τουρκικού Ιππικού στα νώτα των Ελληνικών δυνάμεων για την προσβολή των γραμμών συγκοινωνιών και επικοινωνιών των αμυνομένων με τη Σμύρνη και τη πρόκληση πανικού.

Επίλογος                                                                            

Η ήττα και η συντριβή της Στρατιάς Μ. Ασίας δεν ήταν αυτονόητη, αλλά υπήρξε αποτέλεσμα της μη ρεαλιστικής ανάλυσης της γενικής πολιτικοστρατιωτικής κατάστασης που διαμορφώθηκε μετά την αποτυχία του Σαγγάριου, της μη ενίσχυσης των δυνατοτήτων στης Στρατιάς, της εγκατάστασης της Στρατιάς σε μία αντιοικονομική και μειονεκτική αμυντικά γραμμή, της ανορθολογικής διάταξης των δυνάμεων, της μη ύπαρξης ισχυρών εφεδρειών και ειδικότερα της απουσίας εφεδρείας στη δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας, της κακής κατανομής και χρησιμοποίησης του πυροβολικού, της μη απομάκρυνσης των ανίκανων αξιωματικών από τη διοίκηση των μονάδων, της αδιαφορίας των πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών  για την πειθαρχία και το ηθικό του στρατού, της εκμηδένισης του επιθετικού πνεύματος εξ αιτίας της μακρόχρονης αδράνειας και της ισχυρά εδραιωμένης αντίληψης στις ανώτατες ηγεσίες ότι η παθητική άμυνα επί του τεράστιου μετώπου ήταν αδιάσπαστη, και τέλος της σφαλερής διεύθυνσης της αμυντικής και υποχωρητικής μάχης από τους ανώτατους διοικητές. Αποτελεί τραγική ειρωνεία ότι ο στρατός μας ηττήθηκε από τον Τουρκικό, του οποίου δεκάδες άνδρες αυτομολούσαν καθημερινά στις Ελληνικές γραμμές. (Το πρωί της 14ης Αυγούστου, 40 αυτόμολοι της 6ης Τουρκικής μεραρχίας παραδόθηκαν στο Κέντρο Αντιστάσεως Κίρκα).

Σημειώσεις

1. Το άρθρο αναφέρεται αποκλειστικά στα κύρια αίτια της ήττας του Ελληνικού Στρατού στις μάχες που διεξήχθησαν στο διάστημα 13-17 Αυγούστου 1922 και όχι στα αίτια της αποτυχίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
2. Οι ημερομηνίες που αναφέρονται στο κείμενο είναι με το παλαιό ημερολόγιο.

ΠΗΓΗ 

ΑΙΝΕΙΟΥ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΩΣ ΧΡΗ ΠΟΛΙΟΡΚΟΥΜΕΝΟΣ ΑΝΤΕΧΕΙΝ

1

1Ὅσοις τῶν ἀνθρώπων ἐκ τῆς αὑτῶν2 ὁρμωμένοις χώρας ὑπερόριοί τε ἀγῶνες καὶ κίνδυνοι συμβαίνουσιν, ἄν τι σφάλμα γένηται κατὰ γῆν ἢ κατὰ θάλασσαν, ὑπολείπεται τοῖς περιγιγνομένοις αὐτῶν οἰκεῖα τε χώρα καὶ πόλις καὶ πατρίς, ὥστε οὐκ ἂν ἄρδην πάντες ἀναιρεθείησαν· 2 τοῖς δὲ ὑπὲρ τῶν μεγίστων μέλλουσι κινδυνεύειν, ἱερῶν καὶ πατρίδος καὶ γονέων καὶ τέκνων καὶ τῶν ἄλλων, οὐκ ἴσος οὐδὲ ὅμοιος ἀγών ἐστιν, ἀλλὰ σωθεῖσι μὲν καὶ καλῶς ἀμυναμένοις τοὺς πολεμίους φοβεροὺς τοῖς ἐναντίοις καὶ δυσεπιθέτους εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον εἶναι, κακῶς δὲ προσενεχθεῖσι πρὸς τοὺς κινδύνους οὐδεμία ἐλπὶς σωτηρίας ὑπάρξει. 3 τοὺς οὖν ὑπὲρ τοσούτων καὶ τοιούτων μέλλοντας ἀγωνίζεσθαι οὐδεμιᾶς παρασκευῆς καὶ προθυμίας ἐλλιπεῖς εἶναι δεῖ, ἀλλὰ πολλῶν καὶ παντοίων ἔργων πρόνοιαν ἑκτέον, ὅπως διά γε αὑτοὺς3 μηδὲν φανῶσι σφαλέντες· 4 ἂν δὲ ἄρα τι σύμπτωμα γένηται, ἀλλ’ οἵ γε λοιποὶ τὰ ὑπάρχοντα εἰς ταὐτό ποτε καταστήσαιεν  p28 ἄν,4 καθάπερ τινὲς τῶν Ἑλλήνων εἰς τὸ ἔσχατον ἀφικόμενοι πάλιν ἀνέλαβον ἑαυτούς.

I

1 Τὴν οὖν τῶν σωμάτων σύνταξιν σκεψαμένους πρὸς τὸ μέγεθος τῆς πόλεως καὶ τὴν διάθεσιν τοῦ ἄστεος καὶ τῶν φυλάκων τὰς καταστάσεις καὶ περιοδίας, καὶ ὅσα ἄλλα σώμασι κατὰ τὴν πόλιν χρηστέον, πρὸς ταῦτα τοὺς μερισμοὺς ποιητέον. 2 τοὺς μὲν γὰρ ἐκπορευομένους δεῖ συντετάχθαι πρὸς τοὺς ἐν τῇ πορείᾳ τόπους, ὡς χρὴ πορεύεσθαι παρά τε τὰ ἐπικίνδυνα χωρία καὶ ἐρυμνὰ καὶ στενόπορα καὶ πεδινὰ καὶ ὑπερδέξια καὶ ἐνεδρευτικά, καὶ τὰς τῶν ποταμῶν5 διαβάσεις καὶ τὰς ἐκ τῶν τοιούτων παρατάξεις· 3 τὰ δὲ τειχήρη καὶ πολιτοφυλακήσοντα6 πρὸς μὲν τὰ τοιαῦτα οὐδὲν δεῖ συντετάχθαι, πρὸς δὲ τοὺς ἐν τῇ πόλει τόπους καὶ τὸν παρόντα κίνδυνον. 4 πρῶτον μὲν οὖν αὐτῶν7 ἀπονεῖμαι δεῖ τοὺς φρονιμωτάτους τε καὶ ἐμπείρους μάλιστα πολέμου, οἳ περὶ τοὺς ἄρχοντας  p30 ἔσονται· 5 ἔπειτα λοιπὸν ἀπολέγειν σώματα τὰ8 δυνησόμενα μάλιστα πονεῖν, καὶ μερίσαντα9 λοχίσαι, ἵνα εἰς τε τὰς ἐξόδους καὶ τὰς κατὰ πόλιν περιοδίας καὶ τὰς τῶν πονουμένων βοηθείας ἢ εἴς τινα ἄλλην ὁμότροπον ταύταις λειτουργίαν ὑπάρχωσιν οὗτοι προτεταγμένοι τε καὶ δυνατοὶ ὄντες ὑπηρετεῖν. 6 εἶναι δὲ αὐτοὺς εὔνους τε καὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγμασιν ἀρεσκομένους· μέγα γὰρ πρὸς τὰς τῶν ἄλλων ἐπιβουλὰς τοιοῦτο10 ἀθρόον ὑπάρχον ἀντ’ ἀκροπόλεως· φόβος γὰρ ἂν εἴη τοῖς ἐναντία θέλουσιν ἐν τῇ πόλει. 7 ἡγεμὼν δὲ καὶ11 ἐπιμελητὴς αὐτῶν ἔστω τά τε ἄλλα φρόνιμος καὶ εὔρωστος, καὶ ᾧ ἂν πλεῖστοι κίνδυνοι εἶεν μεταβολῆς γενομένης. 8 τῶν δὲ λοιπῶν τοὺς ῥωμαλεωτάτους ἡλικίᾳ καὶ νεότητι ἐκλέξαντα ἐπὶ τὰς φύλακας καθιστάναι καὶ τὰ τείχη, τὸ δὲ περιὸν πλῆθος μερίσαντα πρὸς τὸ μῆκος τῶν νυκτῶν καὶ τῶν φυλάκων τὸ πλῆθος κατανεῖμαι, 9 τῶν δὲ ὄχλων τοὺς μὲν εἰς τὴν ἀγοράν, τοὺς δὲ εἰς τὸ θέατρον, τοὺς δὲ ἄλλους εἰς τὰς οὔσας12 ἐν τῇ πόλει εὐρυχωρίας, ἵνα μηδὲν ἔρημον ᾖ εἰς δύναμιν τῆς πόλεως.

II

1 Ἄριστον13 δὲ τὰς ἀχρείους οὔσας εὐρυχωρίας ἐν τῇ πόλει, ἵνα μὴ σωμάτων εἰς αὐτὰς δέῃ, τυφλοῦν ταφρεύοντα καὶ ὡς μάλιστα ἀβάτους  p32 ποιοῦντα τοῖς νεωτερίζειν βουλομένοις καὶ προκαταλαμβάνειν αὐτάς. 2 Λακεδαιμόνιοι δὴ14 Θηβαίων ἐμβαλόντων ἐκ τε τῶν ἐγγυτάτω οἰκιῶν διαλύοντες καὶ ἐκ τῶν αἱμασιῶν καὶ τειχίων15 ἄλλοι κατ’ ἄλλους τόπους φορμοὺς γῆς καὶ λίθων πληροῦντες, φασὶν δὲ καὶ τοῖς ἐκ τῶν ἱερῶν χαλκοῖς τρίποσιν, ὄντων πολλῶν καὶ μεγάλων, χρησάμενοι καὶ τούτοις προαποπληρώσαντες τάς τε εἰσβολὰς καὶ τὰς διόδους καὶ τὰ εὐρύχωρα τοῦ πολίσματος ἐκώλυσαν τοὺς εἰσβάλλειν ἐπιχειροῦντας εἰς αὐτὸ τὸ πόλισμα.

3 Πλαταιεῖς δὲ ἐπεὶ ᾔσθοντο νυκτὸς ἐν τῇ πόλει Θηβαίους ὄντας, κατανοήσαντες οὐ πολλοὺς αὐτοὺς ὄντας οὐδὲ ἔργων τῶν προσηκόντων ἁπτομένους, οἰομένους γε μέντοι κατέχειν τῇ πόλιν, ἐνόμισαν ἐπιθέμενοι ῥᾳδίως κρατήσειν. τεχνάζουσιν οὖν εὐθέως τοιόνδε. 4 τῶν ἀρχόντων οἱ μὲν ὁμολογίας ἐποιοῦντο τοῖς Θηβαίοις ἐν τῇ ἀγορᾷ, οἱ δὲ παρήγγελλον κρύφα τοῖς ἄλλοις πολίταις σποράδην μὲν ἐκ τῶν οἰκιῶν μὴ ἐξιέναι, καθ’ ἕνα δὲ καὶ δύο τοὺς κοινοὺς τοίχους διορύττοντας λαθραίως παρ’ ἀλλήλους ἀθροίζεσθαι. 5 ἑτοιμασθέντος δὲ πλήθους ἀξιομάχου τὰς16 μὲν διόδους καὶ τὰς ῥύμας ἐτύφλωσαν ἁμάξαις ἄνευ ὑποζυγίων, ἀπὸ17 δὲ  p34 σημείου ἀθροισθέντες ἐφέροντο ἐπὶ τοὺς Θηβαίους. 6 ἅμα δὲ τούτοις τὰ γύναια καὶ οἱ οἰκέται ἦσαν ἐπὶ τοῖς κεράμοις, ὥστε βουλομένων τῶν Θηβαίων πράσσειν καὶ ἀμύνεσθαι ἐν σκότει, οὐκ ἐλάττω ὑπὸ τῶν ἁμαξῶν βλάβην ἢ ὑπὸ τῶν προσκειμένων αὐτοῖς ἀνθρώπων γενέσθαι. οἱ μὲν γὰρ ἔφευγον18 ἄπειροι ὄντες ᾗ χρὴ σωθῆναι διὰ τὰς φράξεις τῶν ἁμαξῶν, οἱ δὲ ἐμπείρως διώκοντες ταχὺ πολλοὺς ἔφθειραν.

7 Ἐξοιστέον δὲ καὶ τὰ ὑπεναντία τούτοις, ὡς μιᾶς μὲν οὔσης εὐρυχωρίας κίνδυνον εἶναι τοῖς ἐν τῇ πόλει, ἂν προκαταλαμβάνωσιν οἱ ἐπιβουλεύοντες· κοινοῦ γὰρ καὶ ἑνὸς ὄντος τόπου τοιούτου τῶν φθασάντων ἂν εἴη τὸ ἔργον. δύο δὲ ἢ τριῶν ὄντων τοιῶνδε τόπων, τάδε ἂν εἴη τὰ ἀγαθά· 8 εἰ μὲν ἕνα ἢ δύο καταλαμβάνοιεν τόπους, τὸν λοιπὸν ἂν τοῖς ἐναντίοις ὑπάρχειν· εἰ δὲ πάντας, χωρισθέντες ἂν καὶ μερισθέντες ἀσθενεστέρως διακέοιντο πρὸς τοὺς ὑπεναντίους ἀθρόους ὄντας, εἰ μὴ ἑκάστῳ μέρει ὑπερέχοιεν τῶν ἐν τῇ πόλει. ὡς δὲ αὕτως καὶ κατὰ τῶν ἄλλων πάντων θελημάτων χρὴ τὰ ἐνόντα ὑπεναντία τοῖς προγεγραμμένοις ὑπονοεῖν, ἵνα μὴ ἀπερισκέπτως τι ἕτερον αἱρῇ.19

III. [Ἄλλη πολιτοφυλάκων σύνταξις]

1 Ἐκ προσφάτου δὲ ἐγγιγνομένου φόβου ἀσυντάκτῳ πόλει, τάχιστα ἄν τις εἰς σύνταξιν καὶ φυλακὴν τῆς πόλεως τοὺς πολίτας καταστῆσαι,20  p36 εἰ ἑκάστῃ φυλῇ μέρος τι τοῦ τείχους κλήρῳ ἀποδείξειεν, ἐφ’ ᾧ ἐλθοῦσι εὐθὺς αἱ φυλαὶ φυλάξουσιν. κατὰ πολυπλήθειαν21 δὲ φυλῆς ἑκάστης τὸ μέγεθος τοῦ τείχους φυλαττόντων. 2 ἔπειτα οὕτως ἀφ’22 ἑκάστης φυλῆς τοὺς δυναμένους τοῖς σώμασι πονέσαι ἀπολέγειν εἴς τε τὴν ἀγορὰν καὶ τὰς περιοδίας, καὶ εἴ τι ἄλλο δεῖ χρῆσθαι τοῖς τοιούτοις ἀνθρώποις.23 3 ὁμοτρόπως δὲ καὶ φρουρίου ὑπὸ συμμάχων φρουρουμένου μέρος τι τοῦ τείχους τῶν συμμάχων ἑκάστοις ἀποδιδόσθω φυλάττειν. ἐὰν δὲ πολῖται ἐν ὑποψίᾳ πρὸς ἀλλήλους24 ὦσιν, κατὰ ἀνάβασιν ἑκάστην τοῦ τείχους δεῖ ἐπιστῆσαι ἄνδρας πιστούς, οἳ κωλυταὶ ἔσονται, ἄν τις ἐπιχειρῇ ἄλλος ἀναβαίνειν. 4 ἐν εἰρήνῃ δὲ καὶ ὧδε χρὴ συντετάχθαι τοὺς πολίτας. πρῶτον μὲν ῥύμης ἑκάστης ἀποδεῖξαι ῥυμάρχην ἄνδρα τὸν ἐπιεικέστατόν τε καὶ φρονιμώτατον, πρὸς ὅν, ἐάν τι ἀπροσδοκήτως νυκτὸς γένηται, συναθροισθήσονται. 5 χρὴ δὲ τὰς ἐγγυτάτας25 ῥύμας τῆς ἀγορὰς εἰς τὴν ἀγορὰν ἄγειν τοὺς ῥυμάρχας, τοῦ δὲ θεάτρου τὰς ἐγγυτάτω ῥύμας εἰς τὸ θέατρον, εἴς τε τὰς ἄλλας ἕκαστον ἐγγύτατα εὐρυχωρίας ἀθροίζεσθαι τοὺς ῥυμάρχας μετὰ τῶν ἐξενεγκαμένων παρ’ αὐτοὺς τὰ ὅπλα· 6 οὕτω γὰρ ἂν τάχιστα ἔς τε τοὺς προσήκοντας ἕκαστοι τόπους ἀφίκοιντο καὶ ἐγγυτάτω τῶν σφετέρων οἴκων εἶεν, διαπέμποιέν τε ἂν οἰκονομοῦντες πρὸς τοὺς κατ’ οἶκον, τέκνα καὶ γυναῖκας, οὐ πρόσω αὐτῶν διατελοῦντες. τῶν τε ἀρχόντων δεῖ προκεκληρῶσθαι εἰς ὃν ἕκαστοι  p38 τόπον ἐλθόντες τῶν συλλεγέντων ἐπὶ τὰ χείλη ἀποστελοῦσι· καὶ τῶν λοιπῶν ἕνεκα ἐπιμελείας ἡγεμόνες ἔσονται, ἄνπερ εὐθὺς ἡγεμονεύσωσιν ὧδε.

IV. [Περὶ συσσήμων]

1 Εὐθύτατα δεῖ26 αὐτοῖς πεποιῆσθαι σύσσημα, ἀφ’ ὧν μὴ ἀγνοήσουσι τοὺς προσιόντας αὐτοῖς· ἤδη γὰρ τοιόνδε συνέβη. Χαλκίς ἡ ἐν Εὐρίπῳ κατελήφθη ὑπὸ φυγάδος ὁρμωμένου ἐξ Ἐρετρίας,27 τῶν ἐν τῇ πόλει τινὸς τεχνασαμένου τοιόνδε. 2 κατὰ τὸ ἐρημότατον τῆς πόλεως καὶ πύλας οὐκ ἀνοιγομένας ἔχων28 ἔφερεν πυργάστρην, ἣν29 φυλάσσων τὰς ἡμέρας καὶ τὰς νύκτας ἔλαθεν νυκτὸς τὸν μοχλὸν διαπρήσας καὶ δεξάμενος ταύτῃ30 στρατιώτας. 3 ἀθροισθέντων δὲ ἐν τῇ ἀγορᾷ ὡς δισχιλίων ἀνδρῶν ἐσημάνθη τὸ πολεμικὸν σπουδῇ. πολλοὶ δὲ τῶν Χαλκιδέων δι’ ἄγνοιαν ἀπόλλυνται· οἱ γὰρ ἐκφοβηθέντες ἐτίθεντο φέροντες τὰ ὅπλα πρὸς τοὺς πολεμίους ὡς πρὸς φιλίους,31 αὐτὸς ἕκαστος δοκῶν ὕστερος32 παραγίγνεσθαι. 4 οὕτως οὖν καθ’ ἕνα καὶ δύο οἱ πλεῖστοι ἀπώλλυντο,33 μέχρι χρόνῳ ὕστερον ἔγνωσαν τὸν συμβαῖνον, τῆς πόλεως ἤδη κατεχομένης. 5 πολεμοῦντα οὖν χρὴ  p40 καὶ ἐγγὺς ὄντων τῶν πολεμίων, πρῶτον μὲν τὰ ἀποστελλόμενα ἐκ τῆς πόλεως κατὰ γῆν ἢ κατὰ θάλατταν ἐπί τινα πρᾶξιν πρὸς τοὺς ὑπομένοντας μετὰ συσσήμων ἀποστέλλεσθαι καὶ ἡμερινῶν καὶ νυκτερινῶν, ἵνα μὴ ἀγνοῶσι πολεμίων αὐτοῖς ἐπιφαινομένων, εἰ34 φίλιοι ἢ πολέμιοί εἰσιν· 6 ἐπὶ δὲ πρᾶξιν πορευθέντων καὶ πέμπειν τινὰς γνωσομένους, ἵνα καὶ τὰ τοιαῦτα ὡς ἐκ πλείστου τῶν ἀπόντων οἱ ὑπομένοντες εἰδῶσιν·35 μέγα γὰρ ἂν φέροι πρὸς τὸ μέλλον ἐκ πλείονος παρασκευάζεσθαι. 7 τοῖς δὲ μὴ οὕτω πράττουσιν ἃ συμβέβηκεν ἐμφανισθήσεται τινῶν36 ἥδε γενομένων, ἃ37 ἐπὶ παραδείγματος καὶ μαρτυρίου καθαροῦ παραλέγηται. 8 Πεισιστράτῳ γὰρ Ἀθηναίων στρατηγοῦντι ἐξηγγέλθη ὅτι οἱ ἐκ Μεγάρων οἱ ἐπιχειροῖεν ἀφικόμενοι πλοίοις ἐπιθέσθαι νυκτὸς ταῖς τῶν Ἀθηναίων γυναιξὶν θεσμοφόρια ἀγούσαις ἐν Ἐλευσῖνι· ὁ δὲ Πεισίστρατος ἀκούσας προενήδρευσεν.38 9 ἐπεὶ δὲ οἱ ἐκ τῶν Μεγάρων ὡς λεληθότες ἀπέβησαν καὶ ἀπὸ τῆς θαλάττης ἐγένοντο, ἐξαναστὰς ὁ Πεισίστρατος τῶν ἐνεδρευθέντων39 τε ἀνδρῶν ἐκράτησεν καὶ διέφθειρεν τοὺς πλείστους, καὶ τῶν πλοίων οἷς ἀφίκοντο ἐγκρατὴς ἐγένετο. 10 ἔπειτα παραχρῆμα τοῖς ἑαυτοῦ στρατιώταις πληρώσας τὰ πλοῖα ἔλαβε τῶν γυναικῶν τὰς ἐπιτηδειοτάτας  p42 συμπλεῦσαι, καὶ κατήγετο εἰς τὰ Μέγαρα ὀψὲ ἀπωτέρω τῆς πόλεως. 11 κατιδόντες οὖν τὰ πλοῖα προσπλέοντα ἀπήντων πολλοὶ τῶν Μεγαρέων, αἵ τε συναρχίαι καὶ οἱ ἄλλοι, θεώμενοι ὡς εἰκὸς αἰχμαλώτους ἀγομένας ὡς πλείστας. . . .40 καὶ μετ’ ἐγχειριδίων ἀποβάντες τοὺς μὲν καταβαλεῖν, ὅσους δὲ ἂν δύναιντο τῶν ἐπιφανεστάτων συναρπάζειν εἰς τὰ πλοῖα. καὶ οὕτως ἐπράχθη. 12 δῆλον οὖν ὅτι μετὰ συσσήμων καὶ μὴ ἀγνοουμένων πρὸς ἀλλήλους, τὰς ἀθροίσεις καὶ τὰ πέμψεις δεῖ ποιεῖσθαι.

V. [Περὶ πυλωρῶν]

1 Ἔπειτα πυλωροὺς καθεστάναι μὴ τοὺς τυχόντας ἀλλὰ φρονίμους καὶ ἀγχίνους, καὶ δὴ ὑπονοεῖν δυναμένους41 ἀεί τι τῶν εἰσκομιζομένων, ἔτι δὲ καὶ εὐπόρους καὶ οἷς ἐνέχυρα ἐν τῇ πόλει ὑπάρχει, τέκνα καὶ γυναῖκα λέγω, ἀλλὰ μὴ οἵτινες δι’ ἔνδειαν ἢ συναλλαγμάτων ἀνάγκην ἢ δι’ ἄλλην τινα ἀπορίαν πεισθεῖεν ὑπό τινων ἢ αὐτοὶ παρακελεύσαιεν ἄν τινας ἐπὶ νεωτερισμῷ. 2 Λευκῶν δὲ ὁ Βοσπόρου τύραννος καὶ τῶν φρουρῶν τοὺς χρεωφειλέτας διὰ κυβείαν ἢ δι’ ἄλλας42 ἀκολασίας ἀπομίσθους ἐποίει.

 p44 VI. [Ἡμεροσκοπία]

1 Χρὴ δὲ καὶ ἡμεροσκόπους πρὸ τῆς πόλεως καθιστάναι ἐπὶ τόπῳ ὑψηλῷ καὶ ὡς ἐκ πλείστου φαινομένῳ· ἡμεροσκοπεῖν δὲ ἐφ’ ἑκάστῳ χωρίῳ τρεῖς τοὐλάχιστον, μὴ τοὺς τυχόντας, ἀλλ’ ἐμπείρους πολέμου, ὅπως μὴ δι’ ἄγνοιαν δοξάζων43 τι ὁ σκοπὸς σημάνῃ ἢ διαγγείλῃ εἰς τὴν πόλιν καὶ ματαίως ὀχλῇ τοῖς ἀνθρώποις. 2 πάσχουσι δὲ ταῦτα οἱ ἄπειροι τάξεων καὶ πολέμου, ἀγνοοῦντες τὰς τῶν πολεμίων ἐργασίας καὶ πράξεις, εἴτε ἐκ παρασκευῆς πράσσεται, εἴτε καὶ παρὰ ταὐτομάτου. 3 ὁ δὲ ἔμπειρος, γνοὺς τὴν τῶν πολεμίων παρασκευὴν καὶ πλῆθος καὶ πορείας καὶ τὴν ἄλλην κίνησιν τοῦ στρατεύματος, οὕτω τὴν ἀλήθειαν ἐμφανιεῖ.

4 Ἐὰν δὲ μὴ ὑπάρχωσιν τοιοίδε τόποι, ὥστε καὶ εἰς τὴν πόλιν ἀπ’ αὐτῶν44 φαίνεσθαι τὰ σημεῖα, ἄλλους ἐπ’ ἄλλοις τόποις διαδεκτῆρας εἶναι τῶν ἀειρομένων σημείων, οἳ σημανοῦσιν45 εἰς τὴν πόλιν. 5 εἶναι δὲ τοὺς ἡμεροσκόπους καὶ ποδώκεις, οἳ ὅσα μὴ οἷά τε διὰ46 τῶν σημείων δηλοῦν, ἀλλ’ αὐτῶν τινα δέῃ ἐξ ἀνάγκης ἀγγέλλειν, δύνωνται47 ταχὺ ἀφικνεῖσθαι, καὶ48 ὡς ἐκ πλείστου ἀγγέλλωσιν.

6 Ἄριστον δὲ ἱππασίμων ὄντων τόπων καὶ ὑπαρχόντων ἵππων49 ἱππέας συνείρειν,50 ἵνα διὰ τῶνδε θᾶσσον ἀγγέλληται. πέμπειν δὲ ἐκ τῆς πόλεως τοὺς ἡμεροσκόπους ὄρθρου ἢ ἔτι νυκτός, ἵνα τοῖς τῶν πολεμίων σκοποῖς μὴ κατάδηλοι ὦσιν ἡμέρας πορευόμενοι ἐπὶ τὰ51 ἡμεροσκοπεῖα.52 7 σύνθημα  p46 δὲ μὴ53 ἔχειν αὐτοὺς ἓν καὶ τὸ αὐτὸ . . .,54 ὅπως μήτε ἑκόντες μήτε ἄκοντες, ἐὰν συλληφθῶσιν ὑπὸ τῶν πολεμίων, εἰπεῖν ἔχωσι τὸ τῶν ἐν τῇ πόλει σύνθημα. παραγγέλλεσθαι δὲ τοῖς ἡμεροσκόποις αἴρειν τὰ σύσσημα55 ἐνίοτε, καθάπερ οἱ πυρσευταὶ τοὺς πυρσούς.

VII

1 Ὅταν δὲ ἡ χώρα ἐγκάρπως56 διακέηται57 μὴ πόρρω ὄντων πολεμίων, εἰκὸς πολλοὺς τῶν ἐν τῇ πόλει περὶ τοὺς ἐγγὺς χώρους διατελεῖν, γλιχομένους τοῦ καρποῦ. 2 τούτους δ’ οὖν εἰς τὴν πόλιν ἀθροίζειν ὧδε χρή. πρῶτον μὲν τοῖς ἔξω ἅμα ἡλίῳ δύνοντι σημαίνειν ἀπιέναι εἰς τὴν πόλιν· ἐὰν δὲ καὶ ἐπὶ πλέον τῆς χώρας ἐσκεδασμένοι ὦσιν, ὑπὸ διαδεκτήρων σημαίνεσθαι, ὅπως πάντες ἢ οἱ πλεῖστοι παραγίγνωνται εἰς πόλιν. 3 ἐπειδὰν δὲ τούτοις σημανθῇ ἀπιέναι, οὕτως τοῖς ἐν τῇ πόλει δειπνοποιεῖσθαι· τὸ δὲ τρίτον σημαίνειν εἰς φυλακὴν ἰέναι καὶ καθιστάναι. 4 ὡς δὲ δεῖ τοῦτο58 γίγνεσθαι καὶ ὡς αἴρειν τοὺς φρυκτούς, ἐν τῇ Παρασκευαστικῇ βίβλῳ πλειόνως εἴρηται. ὅθεν δεῖ τὴν μάθησιν λαμβάνειν, ἵνα μὴ δὶς59 περὶ τῶν αὐτῶν γράφειν συμβῇ.

 p48 VIII

1 Μετὰ δὲ ταῦτα εἰς τὴν χώραν προσδεχόμενον πλείω καὶ μείζω δύναμιν πολεμίων πρῶτον μὲν τὴν χώραν δυσεπίβολον εἶναι τοῖς πολεμίοις καὶ δυσστρατοπέδευτον καὶ δυσπροσπόριστον κατασκευάζειν καὶ τοὺς ποταμοὺς δυσδιαβάτους καὶ πλείους.60

2 Πρός τε τὰς ἀποβάσεις τῶν πολεμίων εἰς τὰ ψαμμώδη καὶ στερεὰ ὅσα καὶ οἷα χρὴ κατασκευάζεσθαι δολώματα τοῖς ἀποβαίνουσι, τοῖς τε ἐν τῇ χώρᾳ καὶ τῇ πόλει λιμέσιν οἷα εἰς τούτους δεῖ φράγματα παρασκευάζεσθαι πρὸς τὸ μὴ εἰσπλεῖν ἢ τὰ εἰσπλεύσαντα μὴ δύνασθαι ἐκπλεῦσαι, 3 τά τε καταλιμπανόμενα ἐν τῇ χώρᾳ ἑκουσίως, εἰς χρείαν δὲ φέροντα τοῖς ἐναντίοις, οἷον πρὸς61 τειχοποιίαν ἢ σκηνοποιίαν ἢ ἄλλην τινὰ πρᾶξιν ὡς δεῖ62 ἀχρεῖα ποιεῖν 4 ἢ μὴ63 φθείροντα ἀφανίζειν τά τε βρωτὰ καὶ ποτὰ καὶ τὰ κατ’ ἀγροὺς ἔγκαρπα64 καὶ τὰ ἄλλα65 κατὰ τὴν χώραν, καὶ τὰ66 στάσιμα ὕδατα ὡς ἄποτα δεῖ ποιεῖν, τά τε ἱππάσιμα τῆς χώρας ὡς δεῖ ἄνιππα ποιεῖν, 5 περὶ μὲν οὖν τούτων πάντων ὧδε μὲν νῦν παραλείπεται, ὡς δεῖ ἕκαστον τοῦτον γίγνεσθαι, ἵνα μὴ καὶ ταύτῃ, λίαν πολλά, δηλῶται·67 γέγραπται δὲ τελέως περὶ αὐτῶν ἐν τῇ Παρασκευαστικῇ βίβλῳ.

 p50 IX

1 Ἂν δὲ θρασύνεσθαί τι ἐπιχειρῶσιν οἱ ἐπιόντες πρός σε, τάδε ποιητέον. πρῶτον μὲν χρὴ σώμασι τόπους τινὰς τῆς οἰκείας χώρας καταλαβεῖν, ἔπειτα ἐκκλησιάσαντα τοὺς αὑτοῦ68 στρατιώτας ἢ πολίτας ἄλλα τε προειπεῖν αὐτοῖς, ὡς ὑπαρχούσης τινὸς αὐτοῖς πράξεως εἰς τοὺς πολεμίους, καὶ ὅταν νυκτὸς σημάνῃ τῇ σάλπιγγι, ἑτοίμους εἶναι τοὺς ἐν τῇ ἡλικίᾳ, ἀναλαβόντας τὰ ὅπλα καὶ ἀθροισθέντας εἰς χωρίον ῥητὸν ἕπεσθαι τῷ ἡγουμένῳ. 2 διαγγελθέντων οὖν τούτων εἰς τὸ στρατόπεδον τῶν πολεμίων ἢ τὴν πόλιν, δύνασαι69 ἀποτρέψαι ὧν ἐπιχειρῶσι πράσσειν. 3 τούτων δὲ οὕτω πραχθέντων τοῖς μὲν φιλίοις θάρσος ἐμποιήσεις70 ἐπιχειρῶν τι ἀλλ’ οὐ71 δεδιώς, τοῖς δὲ πολεμίοις φόβον ἐμπαρασκευάσεις, ὥστε72 ἐπὶ τὴν αὑτῶν73 ἠρεμεῖν.

X

1 Δεῖ δὲ καὶ τάδε παρηγγέλθαι τῶν πολιτῶν τοῖς κεκτημένοις ζεύγη ἢ ἀνδράποδα ὑπεκτίθεσθαι εἰς τοὺς προσοίκους, ὡς οὐκ εἰσαξόντων74 εἰς τὴν πόλιν. 2 οἷς δ’ ἂν μὴ ὑπάρξῃ ξένια παρ’ οὓς θήσονται, τοὺς75 ἄρχοντας δημοσίᾳ παρατίθεσθαι τοῖς προσοίκοις, παρασκευάζοντας δι’ ὧν σωθήσεται τὰ ὑπεκτιθέμενα.

 p52 [Κηρύγματα]

3 Ἔπειτα κηρύγματα ποιεῖσθαι τοιάδε διά τινος χρόνου, φόβου καὶ ἀποτροπῆς τῶν ἐπιβουλευόντων ἕνεκεν. κατακομίζειν τὰ ἐλεύθερα σώματα καὶ τοὺς καρποὺς ἐν τῇ πόλει, τοῦ δὲ ἀνηκουστοῦντος ἐξουσίαν εἶναι τῷ βουλομένῳ ἀζήμια ἄγειν καὶ φέρειν τὰ ἐκ τῆς χώρας. 4 τάς τε ἑορτὰς κατὰ πόλιν ἄγειν, συλλόγους τε ἰδίους μηδαμοῦ μήτε ἡμέρας μήτε νυκτὸς γίγνεσθαι, τοὺς δὲ ἀναγκαίους ἢ ἐν πρυτανείῳ76 ἢ ἐν βουλῇ ἢ ἐν ἄλλῳ φανερῷ τόπῳ. μηδὲ θύεσθαι μάντιν ἰδίᾳ ἄνευ τοῦ ἄρχοντος. 5 μηδὲ δειπνεῖν κατὰ συσσιτίαν ἀλλ’ ἐν ταῖς αὑτῶν77 οἰκίαις ἑκάστους, ἔξω γάμου καὶ περιδείπνου, καὶ ταῦτα προαπαγγείλαντας τοῖς ἄρχουσιν.

Ἐὰν δὲ ὦσιν φυγάδες, ἐπικηρύσσειν, ὃς ἂν ἀστῶν ἢ ξένων ἢ δούλων ἀποκινῇ, ἃ ἑκάστῳ τούτων ἔσται. 6 καὶ ἐάν τίς τινι τῶν φυγάδων συγγένηται ἢ παρ’ ἐκείνων τισὶν ἢ ἐπιστολὰς πέμψῃ ἢ δέξηται, εἶναί τινα κίνδυνον ἢ ἐπιτίμιον  p54 αὐτῷ. τῶν δὲ ἐκπεμπομένων καὶ εἰσαγομένων ἐπιστολῶν εἶναι ἐπισκόπησιν, πρὸς78 οὓς οἰσθήσεται πρότερον. 7 ὅπλα οἷς ἐστιν ἑνὸς πλείω ἀπογράφεσθαι, καὶ ἐξάγειν μηδένα μηδὲν ὅπλον, μηδὲ ἐνέχυρον δέχεσθαι. στρατιώτας μὴ μισθοῦσθαι μηδὲ ἑαυτὸν μισθοῦν ἄνευ τῶν ἀρχόντων. 8 ἐκπλεῖν μηδένα ἀστῶν μηδὲ μέτοικον ἄνευ συμβόλου, τά τε πλοῖα προπαρηγγέλθαι79 ὁρμίζεσθαι καθ’ ἃς πύλας ἐν τοῖς ἐχομένοις ῥηθήσεται. 9 ξένους τοὺς ἀφικνουμένους τὰ ὅπλα ἐμφανῆ καὶ πρόχειρα φέρειν, καὶ εὐθὺς80 αὐτῶν παραιρεῖσθαι,81 καὶ αὐτοὺς μηδένα ὑποδέχεσθαι, μηδὲ τοὺς πανδοκέας,82 ἄνευ τῶν ἀρχόντων, τοὺς δὲ ἄρχοντας ἀπογράφεσθαι καὶ παρ’ ᾧ τίνες,83 ὅταν84 κατάγωνται. 10 τὰς δὲ νύκτας ὑπὸ τῶν ἀρχόντων τὰ πανδοκεῖα85 ἔξωθεν κλείεσθαι. διὰ χρόνου δέ τινος, ὅσοι ἂν ταλαπείριοι αὐτῶν ὦσιν,86 ἐκκηρύττεσθαι. ὁμόρους δὲ ἢ κατὰ παίδευσιν ἢ κατ’ ἄλλην τινὰ χρείαν ἐπιδημοῦντας ἀπογράφεσθαι. 11 ταῖς δὲ δημοσίαις ἀφικνουμέναις πρεσβείαις ἀπὸ πόλεων ἢ τυράννων ἢ στρατοπέδων οὐ χρὴ ἐν αὑτοῖς87 τὸν ἐθέλοντα διαλέγεσθαι, ἀλλ’ ἀεὶ παρεῖναί88 τινας τῶν πολιτῶν τοὺς πιστοτάτους, οἳ μετ’ αὐτῶν συνδιατελοῦσιν89  p56 μέχρις ἂν ἐνδημῶσιν οἱ πρέσβεις. 12 καὶ ὧν ἂν σπανίζῃ ἡ πόλις, σίτου ἢ ἐλαίου ἡ ἄλλου τινός, τῷ εἰσάγοντι κατὰ πλῆθος τῶν εἰσαγομένων τόκους προκεῖσθαι καὶ στέφανον δίδοσθαι εἰς τιμήν, τῷ δὲ ναυκλήρῳ ἀνολκὴν καὶ καθολκήν.90 13 ἐξοπλισίας τε πυκνὰς ποιεῖσθαι, καὶ ξένους τοὺς ἐνδήμους τὸν καιρὸν τοῦτον μεθίστασθαι εἰς χωρίον ῥητὸν ἢ κατ’ οἶκον διατελεῖν· ᾗ δὲ ἂν ἄλλῃ91 φαίνηται, ζημίαν προκεῖσθαι ὡς ἀδικοῦντι. 14 ὅταν τε σημήνῃ, τούτοις τὰ92 ἐμπορία καὶ πρατήρια κλείεσθαι, καὶ τὰ λύχνα κατασβέννυσθαι, καὶ τῶν ἄλλων μηδένα ἔτι παρεῖναι·93 15 ὅταν δέ τινι ἀναγκαῖόν τι συμβῇ, μετὰ λαμπτῆρος βαδίζειν, ἕως ἂν ἀντιπαραγγελθῇ.94 καὶ ὃς ἂν καταμηνύσῃ τινὰ ἐπιβουλεύοντα τῇ πόλει, ἢ ὅ τι ἂν τῶν προγεγραμμένων τις πραττόμενον ἐξαγγείλῃ, ἀνηγγέλθαι τε αὐτῷ ἀργύριον καὶ τὸ ἀγγελθὲν ἐμφανῶς προκεῖσθαι ἐν ἀγορᾷ ἢ ἐπὶ βωμοῦ ἢ ἐν ἱερῷ, ἵνα προχειρότερόν τις τολμήσῃ μηνύειν τι τῶν προγεγραμμένων.

16 Ἐπὶ δὲ μονάρχῳ ἢ στρατηγῷ ἢ φυγάδι δυναστεύοντι χρὴ καὶ τάδε προκηρύττεσθαι . . . . .95  p58 ἐὰν δέ τι καὶ αὐτὸς πάθῃ ὁ ἀποκτείνας, τοῖς τέκνοις αὐτοῦ ἀποδίδοσθαι τὸ ἀγγελθὲν ἀργύριον· ἐὰν δὲ μὴ ᾖ τέκνα, τῷ ἐγγυτάτω γενομένῳ.96 17 καὶ ἐάν τις τῶν συνόντων τῷ φυγάδι ἢ μονάρχῳ ἢ στρατηγῷ πράξῃ τι . . .97 τῶν προκειμένων ἀποδίδοσθαι καὶ κάθοδον αὐτῷ εἶναι· διὰ γὰρ ταῦτα προχειροτέρως ἂν ἐγχειροῖεν. 18 ἐν98 δὲ ξενικῷ στρατοπέδῳ τοιάδ’, ἀναγγείλαντα99 σιγήν, πάντων ἀκουόντων κηρῦξαι. 19 εἴ τις βούλεται ἀπιέναι, μὴ ἀρεσκόμενοι100 τοῖς παροῦσιν, ἐξεῖναι ἀπαλλάττεσθαι· ἀλλ’ ὕστερον101 . . .102 πεπωλήσεται· τὰ δ’ ἐλάσσω τοῦτον ἀδικήματα, κατὰ τὸν νόμον τὸν προκείμενον δεσμὸς ἡ103 ζημία. ἐὰν δέ τις φαίνηται βλάπτων τι τὸ στράτευμα, διαλύων τὸ στρατόπεδον, θάνατος ἔστω ἡ104 ζημία. 20 μετὰ δὲ ταῦτα τῶν ἄλλων τάξεων ἐπιμέλειαν ποιητέον. καὶ πρῶτον ἐπισκεπτέον εἰ ὁμονοοῦσιν οἱ πολῖται, ὡς ἂν ὄντος μεγίστου τούτου ἀγαθοῦ ἐν πολιορκίᾳ· εἰ δὲ μή, τῶν τὰ ἐναντία φρονούντων τοῖς παροῦσι  p60 πράγμασι . . .105 καὶ μάλιστ’ ἂν106 ἡγεμόνας τε καὶ αἰτίους γενομένους ἐν τῇ πόλει πράξεώς τινος μεθιστάναι αὐτοὺς ἀνυπόπτως μετὰ προφάσεως εὐλόγου ἐκπέμποντα ἄλλῃ ὡς πρέσβεις τε καὶ ἐπ’ ἄλλας δημοσίας ἐργασίας. 21 οἷον καὶ Διονύσιος ἔπραξεν Λεπτίνην τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ἔχοντα Συρακοσίων107 τῷ πλήθει οἰκείως καὶ ὁρῶν κατὰ πολλὰ ἰσχυρὸν αὐτὸν ὄντα· γενόμενος αὐτῷ ἐν108 ὑποψίᾳ τινί, καὶ θέλων αὐτὸν μεταστήσασθαι, φανερῶς μὲν οὐκ ἐπεχείρει ἐκβάλλειν αὐτόν, γνοὺς ὅτι περὶ αὐτὸν πολλὴ μετ’ εὐνοίας ἰσχὺς ἔσοιτο καὶ νεώτερον ἄν τι γένοιτο· τεχνάζει δὲ τοιόνδε. 22 πέμπει αὐτὸν μετὰ ξένων ὀλίγων εἰς πόλιν ὄνομα Ἱμέραν, κελεύων φρουρὰν τὴν μὲν ἐξαγαγεῖν τὴν δὲ καταστῆσαι. γενομένου δὲ αὐτοῦ ἐν τῇ Ἱμέρᾳ, πέμψας ἐκέλευσεν αὐτὸν περιμένειν, μέχρις ἂν αὐτὸς μεταπέμψηται.

23 Πόλεως δ’ ὁμηρευομένης, ὅταν ἐπ’ αὐτὴν στρατεία109 γίγνηται, τοὺς γονεῖς τῶν ὁμηρευόντων καὶ τοὺς ἐγγὺς τὰ γένη110 μεθίστασθαι ἐκ τῆς πόλεως, ἄχρις ἂν ἡ πολιορκία παρέλθῃ, ἵνα μὴ ἐφορῶσιν ἐν ταῖς προσαγωγαῖς τῶν πολεμίων τοὺς αὑτῶν111 παῖδας συμπροσαγομένους καὶ τὰ ἔσχατα πάσχοντας· ἐγχωρεῖ γὰρ αὐτοὺς ἔνδον ὄντας καὶ  p62 ὑπεναντίον τι πρᾶξαι. 24 ἐὰν δὲ ἄρα δυσχερὲς112 ᾖ113 μετὰ τῶνδε τῶν προφάσεων ἐκπέμπειν, συνδιάγειν αὐτοὺς ὡς ἐλαχίστων μετέχοντας ἔργων καὶ πράξεων καὶ μήτε ὅπου ἔσονται μήτε ὅ τι πράξουσιν προειδέναι, καὶ ὡς ἥκιστα ἐπὶ σφῶν αὐτῶν διατηροῦντας καὶ νύκτα καὶ ἡμέραν· καὶ ἄλλας ἐπ’ ἄλλαις114 πράξεις καὶ λειτουργίας αὐτοῖς τὸ πλῆθος ἐπιρρεῖν ἀνυπόπτως, μέθ’ ὧν ὄντες ἐν φυλακῇ μᾶλλον ἔσονται ἢ φυλάξουσί τι.

---

ΠΗΓΗ: http://penelope.uchicago.edu/Thayer/H/Roman/Texts/Aeneas_Tacticus/A*.html#1.1